مهدی.م یکی از ورزشکاران موفق زیبایی اندام بود ولی دوران موفقیت او چندان طول نکشید. مهدی ابتدای سنین جوانی وارد این رشته ورزشی شد و به دلیل داشتن اندام مناسب خیلی زود از هم دوره های خود پیشی گرفت…
او بعدها به توصیه یکی از مربیان از داروهای کمکی مانند تستوسترون استفاده کرد که عوارض فراوانی برایش داشت. در مورد تجربه تلخ مهدی.م با چند نفر از متخصصان «سلامت» گفت وگو کرده ایم تا با آثار مثبت و منفی تستوسترون به عنوان یک مکمل ورزشی آشنا شویم. آنچه در ادامه می خوانید، اظهارنظر خود «مهدی» و نظر کارشناسی متخصصان «سلامت» دراین باره است.
مهدی که به توصیه مربی اش تستوسترون تزریق کرده، می گوید:
پس از شنیدن عوارض تستوسترون چشمانم سیاهی رفت
مهدی درباره برنامه ورزشی و اینکه چرا تستوسترون مصرف کرده است، می گوید: «من تقریبا هر روز تمرین داشتم ولی حس می کردم آن طور که باید و شاید از تمرین ها جواب نمی گیرم، بنابراین با مربی باشگاه مشورت کردم و او تستوسترون را به من پیشنهاد کرد. درباره آن زیاد شنیده بودم ولی وقتی مربی ام اطمینان داد مشکلی پیش نخواهدآمد، حرفش را پذیرفتم. حدود ۳ سال به طور متناوب تزریق موضعی هورمون داشتم و تاثیر آن هم خیلی خوب بود ولی با پیدا شدن مشکلات مختلف، به تدریج مجبور به کنار گذاشتن دارو و بعد ورزش حرفه ای شدم.»
مادر مهدی درباره تاثیر دارو بر او می گوید: «یک سال بعد از اینکه مکمل ها را شروع کرد، خیلی تندمزاج شد. زود عصبی می شد، زیاد حرف نمی زد و با همه دعوا می گرفت. همه فکر می کردیم چون احساس می کند بزرگ شده، دوست دارد به دیگران زور بگوید ولی بعد فهمیدیم این طور نبوده است.»
موهای سر مهدی کم کم شروع به ریزش کرد و بدنش با وجود درمان های مختلف، همیشه جوش می زد تا اینکه خارش مداوم بدن او را راهی کلینیک پزشکی کرد و آزمایش های مختلفی انجام داد. او به پزشک متخصص معرفی و تازه آنجا بود که متوجه مشکلات خود شد.
مهدی می گوید: «دکتر آنقدر از آثار منفی تستوسترون برایم گفت که چشمانم سیاهی رفت. مشکل کبد، قلب، ناباروری، فشارخون و… پیش یک متخصص دیگر هم رفتم. او هم همین ها را گفت. نمی دانستم به چند تا از این بیماری ها دچار شده ام. دیگر تزریق نکردم. اندامم به تدریج افت کرد. البته همه اش به دلیل قطع کردن مکمل نبود. تمرینم کمتر شده بود. انگیزه نداشتم. تازه متوجه شده ام که کبدم دچار مشکلات جدی است و باید خیلی مراقب باشم.»
● نگاه متخصص پزشکی ورزشی
دکتر امیرحسین عابدی یکتا
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می گوید:
مصرف تستوسترون عقلانی نیست
تستوسترون یکی از هورمون های آنابولیک و از هورمون های شبه گنادی است. هورمون های آنابولیک باعث ساخت وساز در بدن می شوند. این هورمون ها میزان ساخت پروتئین را افزایش و میزان تجمع چربی را کاهش می دهند و در نهایت با انتقال چربی از بافت چربی به خون، باعث می شوند بافت خشک بدن افزایش یابد. تستوسترون که به طور طبیعی در بدن ترشح می شود، در سنین رشد و بلوغ در کنار هورمون گنادوتروپین باعث بروز صفات ثانویه بلوغ در آقایان (بزرگ شدن استخوان ها، حجیم و شکیل شدن عضلات، بم شدن صدا، رویش موهای صورت و ناحیه تناسلی و…) می شود. گاهی ورزشکاران به خصوص در ورزش هایی که نیاز به نیروی عضلانی دارد، از این هورمون نابجا و غیر از موارد درمانی، استفاده می کنند که این سوء مصرف بیشتر به این امید است که حجم بافت عضلانی افزایش یابد. در صورت مصرف نابجا، این هورمون می تواند ترشح طبیعی هورمون در بدن را مهار و ترشح آنزیم های لازم را نیز مختل کند و غده هیپوفیز را که مسوول کنترل ترشح ۶ هورمون در بدن است، تحت تاثیر قرار می دهد یعنی تزریق تستوسترون به بدن علاوه بر تاثیرات مستقیم، می تواند ترشح هورمون های تیرویید، رشد و کورتیزول را نیز مختل کند. شایع ترین عوارض سوء مصرف تستوسترون در مردان و زنان، آکنه های صورت، ریزش مو، تغییر میزان ترشح آنزیم های کبدی و ابتلا به کبدچرب، کاهش چربی خوب خون و افزایش چربی بد، افزایش تری گلیسرید، افزایش فشارخون، کاهش ایمنی بدن، بروز حالت های تهاجمی و کاهش میل و لذت جنسی است. عوارض شایع مصرف تستوسترون در مردان با مهار هورمون های محرک جنسی در هیپوفیز به وجود می آید که به کاهش اسپرم سازی و خیلی وقت ها به ناباروری فرد منجر می شود. علاوه بر این موارد، با تغییری که هورمون تستوسترون در بافت چربی ایجاد می کند، علایم افزایش سطح استروژن خون هم در فرد دیده می شود که به صورت بزرگ شدن سینه ها و تغییر در رشد موهای زائد بدن است. در مقاله های علمی متعددی نیز به ارتباط بسیاری از تومورها و سرطان ها از جمله سرطان پروستات با افزایش غیرطبیعی این هورمون در بدن اشاره شده است. وقتی این زیان ها را در کنار هدفی که فرد از مصرف غیرطبیعی تستوسترون دارد، قرار می دهیم، می بینم این کار بسیار غیرمنطقی و نامعقول است.
در پزشکی فقط برای افرادی که به صورت طبیعی دچار کم کاری غدد جنسی هستند از تستوسترون استفاده می شود و گرنه استفاده از آن به دلیل عوارض متعدد توصیه نمی شود اما متاسفانه در سال های اخیر ورزشکاران این هورمون را استفاده می کنند. جالب اینکه شرکت های تولیدکننده هم به شکل های مختلف از این کار استقبال می کنند زیرا بازار فروش این محصول در موارد پزشکی مقدار کمی از درصد فروش آن به ورزشکاران است. ضمن اینکه تعداد افرادی که قصد دارند ره صدساله را در ورزش با این داروها یک شبه طی کنند، کم نیست. واقعیت این است که این دارو هیچ منفعتی برای ورزشکار ندارد و با ماهیت ورزش نیز در تضاد است زیرا جزو داروهای دوپینگ محسوب می شود.
متاسفانه امروز در کشور تزریق سیستمیک یا موضعی این هورمون به ماهیچه های خاص در باشگاه های ورزشی و به خصوص باشگاه های بدنسازی انجام می شود و هم باشگاهی ها و حتی گاهی مربیان باشگاه ها مصرف آن را به عنوان یک داروی مکمل به افراد توصیه می کنند. وجود نداشتن نظارت های مداوم و مستمر از سوی نهادهای دست اندرکار (مثل وزارت ورزش یا وزارت بهداشت) نیز مزید بر علت می شود تا هر روز شاهد بروز عوارض شدید و بلندمدت سوء مصرف این هورمون در میان ورزشکاران باشیم. اغلب افراد تازه زمانی به فکر چاره می افتند که عوارض حادی نظیر کوچک شدن بیضه ها، بزرگ شدن سینه ها، کبدچرب، کاهش میل جنسی و ناباروری که درمان های طولانی مدت دارند در آنها بروز کرده است. حتی گاهی درمان ها موثر نخواهند بود.
● نگاه فوق تخصص زنان
تستوسترون ناباروری می آورد
دکتر ابوالفضل مهدی زاده
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
اگرچه در نظر بسیاری از ورزشکارانی که از تستوسترون به عنوان داروی مکمل بدنسازی استفاده می کنند، این هورمون مفید است اما فواید ظاهری آن باید در کنار عوارض کوتاه مدت و بلندمدت آن سنجیده شود تا نتیجه قابل قبولی به دست آید.
تستوسترون در مدت کوتاهی حجم بافت ماهیچه در ورزشکاران را افزایش می دهد ولی وجود بیش از حد طبیعی این هورمون در بدن باعث بروز علایم آندروژنی در خون و در نتیجه عوارضی نظیر جوش صورت، افزایش موهای زائد بدن، ریزش موی سر، عوارض کبدی و ناباروری می شود. مصرف تستوسترون به عنوان مکمل دارویی، ظرفیت و فعالیت محور هیپوتالاموس هیپوفیز بدن را کاهش می دهد به همین دلیل در مواردی امکان دارد بیضه ها از کار بیفتند یا فعالیت آنها بسیار کم شود. این روند باعث مختل شدن نطفه سازی، کم شدن تعداد اسپرم ها و در نهایت ناباروری مردان خواهدشد. تستوسترون حتی در گذشته در کشور چین به عنوان یک ماده موثر در ناباروری مردان برای کنترل جمعیت به کار برده می شد که البته بعدها به دلیل عوارض جدی آن، استفاده از آن منسوخ شد. مکانیسم اثر این هورمون بسیار واضح است؛ هورمون تزریق شده به بدن، هیپوفیز را به اشتباه می اندازد و دلیل غلظت بالای تستوسترون را فعالیت زیاد بیضه ها تصور می کند بنابراین FSH و LH (هورمون هایی که از مغز ترشح شده و تنظیم کننده هورمون های تخمدان هستند) خود را کاهش می دهد تا فعالیت بیضه ها کاهش یابد بنابراین هم تعداد اسپرم ها کاهش پیدا می کند و هم حرکت آنها کم می شود. البته همانطور که می دانیم تولید اسپرم در بیضه ها حدود ۸۹ روز طول می کشد بنابراین میزان کاهش و اختلال (در این خصوص) با توجه به دوز دارو و مدت مصرف آن متفاوت است.
● نگاه فوق تخصص گوارش و کبد
تستوسترون عملکرد کبد را مختل می کند
دکتر ناصر ابراهیمی دریانی
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
بدنسازی یکی از ورزش های مورد علاقه جوانان امروز است و متاسفانه تمایل به داشتن اندام عضلانی و حجیم باعث شده بسیاری از آنها بدون توجه به عوارض و مشکلات کوتاه مدت و بلندمدت داروهای مکمل و هورمون ها، به مصرف این مواد روی بیاورند. یکی از داروهای پرمصرف، هورمون تستوسترون است که مصرف آن عوارض شدیدی دارد. در چند سال اخیر تعداد زیادی از ورزشکاران این هورمون را که در دسته هورمون های آنابولیزان قرار دارد، استفاده می کنند و ناآگاهی آنها از عوارض متعدد تستوسترون باعث شده مصرف آن به خصوص بین علاقه مندان بدنسازی فراگیر شود. اغلب این افراد پس از یک یا چند دوره مصرف، به دلیل بروز مشکلات مختلف مجبور به مراجعه به پزشک می شوند.مصرف هورمون تستوسترون که فقط با تجویز پزشک و برای بیماران با مشکلات خاص مجاز است، می تواند در ورزشکارانی که از آن برای افزایش توده عضلانی خود استفاده می کنند، باعث افزایش میزان آنزیم های کبدی، زردی شدید، غلظت هماتوکریت، خارش های طولانی مدت، یرقان کلستاتیک، سیروز یا حتی سرطان کبد شود. خیلی از ورزشکارانی که مثلا زمینه تومور آدنوم در کبد داشته اند،
در پی مصرف این هورمون به سرطان کبد مبتلا شده اند. علاوه بر این، هورمون تستوسترون می تواند باعث بزرگ شدن پستان ها، بروز اختلال های چربی، بی نظمی در میزان الکترولیت ها و افزایش کلسیم در بدن شود. همچنین ثابت شده مصرف این هورمون خطر ابتلا به سرطان پروستات را به خصوص در افرادی که مشکلاتی مثل هیپوتروفی پروستات دارند، افزایش دهد. آنچه بیش از همه در مورد مصرف تستوسترون برای متخصصان گوارش نگران کننده است، عوارض کبدی این هورمون است زیرا این عوارض ممکن است تا مدت ها آثار بالینی خود را نشان ندهد و بدن فقط دچار خارش شود و فرد زمانی از مشکل خود باخبر شود که کار از کار گذشته و به درمان های جدی و حتی پیوند کبد نیاز باشد.
تستوسترون که یکی از هورمون هایی است که به طور طبیعی در بدن ترشح و باعث بلوغ مردان می شود ولی برخی افراد برای افزایش بافت عضلانی، آن را تزریق می کنند در حالی که مقدار بیش از حد طبیعی این هورمون بر سلول های هپاتوسیت کبد اثر می گذارد و باعث ایجاد عوارض جدی در این اندام می شود.
عده ای گمان می کنند عوارض مربوط به تزریق تستوسترون، پس از دوره طولانی مصرف این هورمون بروز می کند، در حالی که بروز این عوارض به دوز مصرف بستگی ندارد و گاهی حتی با یکی یا دو بار تزریق ظاهر می شود حتی افرادی که محدود از این هورمون استفاده می کنند، از عوارض آن در امان نیستند. بهترین روش درمان مشکلات و عوارض ناشی از مصرف هورمون تستوسترون، قطع فوری مصرف آن است. کبد در طول مدت مصرف تستوسترون مانند یک اسب خسته است و به دلیل متابولیزه شدن دارو در کبد، مصرفش مانند شلاق زدن این اسب خسته خواهد بود و آن را از کار می اندازد.
● نگاه متخصص پزشکی ورزشی
دکتر امیرحسین عابدی یکتا
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می گوید:
مصرف تستوسترون عقلانی نیست
تستوسترون یکی از هورمون های آنابولیک و از هورمون های شبه گنادی است. هورمون های آنابولیک باعث ساخت وساز در بدن می شوند. این هورمون ها میزان ساخت پروتئین را افزایش و میزان تجمع چربی را کاهش می دهند و در نهایت با انتقال چربی از بافت چربی به خون، باعث می شوند بافت خشک بدن افزایش یابد. تستوسترون که به طور طبیعی در بدن ترشح می شود، در سنین رشد و بلوغ در کنار هورمون گنادوتروپین باعث بروز صفات ثانویه بلوغ در آقایان (بزرگ شدن استخوان ها، حجیم و شکیل شدن عضلات، بم شدن صدا، رویش موهای صورت و ناحیه تناسلی و…) می شود. گاهی ورزشکاران به خصوص در ورزش هایی که نیاز به نیروی عضلانی دارد، از این هورمون نابجا و غیر از موارد درمانی، استفاده می کنند که این سوء مصرف بیشتر به این امید است که حجم بافت عضلانی افزایش یابد. در صورت مصرف نابجا، این هورمون می تواند ترشح طبیعی هورمون در بدن را مهار و ترشح آنزیم های لازم را نیز مختل کند و غده هیپوفیز را که مسوول کنترل ترشح ۶ هورمون در بدن است، تحت تاثیر قرار می دهد یعنی تزریق تستوسترون به بدن علاوه بر تاثیرات مستقیم، می تواند ترشح هورمون های تیرویید، رشد و کورتیزول را نیز مختل کند. شایع ترین عوارض سوء مصرف تستوسترون در مردان و زنان، آکنه های صورت، ریزش مو، تغییر میزان ترشح آنزیم های کبدی و ابتلا به کبدچرب، کاهش چربی خوب خون و افزایش چربی بد، افزایش تری گلیسرید، افزایش فشارخون، کاهش ایمنی بدن، بروز حالت های تهاجمی و کاهش میل و لذت جنسی است. عوارض شایع مصرف تستوسترون در مردان با مهار هورمون های محرک جنسی در هیپوفیز به وجود می آید که به کاهش اسپرم سازی و خیلی وقت ها به ناباروری فرد منجر می شود. علاوه بر این موارد، با تغییری که هورمون تستوسترون در بافت چربی ایجاد می کند، علایم افزایش سطح استروژن خون هم در فرد دیده می شود که به صورت بزرگ شدن سینه ها و تغییر در رشد موهای زائد بدن است. در مقاله های علمی متعددی نیز به ارتباط بسیاری از تومورها و سرطان ها از جمله سرطان پروستات با افزایش غیرطبیعی این هورمون در بدن اشاره شده است. وقتی این زیان ها را در کنار هدفی که فرد از مصرف غیرطبیعی تستوسترون دارد، قرار می دهیم، می بینم این کار بسیار غیرمنطقی و نامعقول است.
در پزشکی فقط برای افرادی که به صورت طبیعی دچار کم کاری غدد جنسی هستند از تستوسترون استفاده می شود و گرنه استفاده از آن به دلیل عوارض متعدد توصیه نمی شود اما متاسفانه در سال های اخیر ورزشکاران این هورمون را استفاده می کنند. جالب اینکه شرکت های تولیدکننده هم به شکل های مختلف از این کار استقبال می کنند زیرا بازار فروش این محصول در موارد پزشکی مقدار کمی از درصد فروش آن به ورزشکاران است. ضمن اینکه تعداد افرادی که قصد دارند ره صدساله را در ورزش با این داروها یک شبه طی کنند، کم نیست. واقعیت این است که این دارو هیچ منفعتی برای ورزشکار ندارد و با ماهیت ورزش نیز در تضاد است زیرا جزو داروهای دوپینگ محسوب می شود.
متاسفانه امروز در کشور تزریق سیستمیک یا موضعی این هورمون به ماهیچه های خاص در باشگاه های ورزشی و به خصوص باشگاه های بدنسازی انجام می شود و هم باشگاهی ها و حتی گاهی مربیان باشگاه ها مصرف آن را به عنوان یک داروی مکمل به افراد توصیه می کنند. وجود نداشتن نظارت های مداوم و مستمر از سوی نهادهای دست اندرکار (مثل وزارت ورزش یا وزارت بهداشت) نیز مزید بر علت می شود تا هر روز شاهد بروز عوارض شدید و بلندمدت سوء مصرف این هورمون در میان ورزشکاران باشیم. اغلب افراد تازه زمانی به فکر چاره می افتند که عوارض حادی نظیر کوچک شدن بیضه ها، بزرگ شدن سینه ها، کبدچرب، کاهش میل جنسی و ناباروری که درمان های طولانی مدت دارند در آنها بروز کرده است. حتی گاهی درمان ها موثر نخواهند بود.
● نگاه متخصص پوست
دکتر غلامحسین غفارپور
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران می گوید:
تستوسترون ریزش مو را جلو می اندازد
هورمون های مردانه از جمله تستوسترون که برخی ورزشکاران بدون اینکه از نظر پزشکی لازم باشد، به عنوان مکمل دارویی برای افزایش حجم ماهیچه های خود استفاده می کنند، عوارض مختلفی دارند که بخشی از این عوارض در پوست و مو اتفاق می افتد.
یکی از عوارض مصرف تستوسترون در افرادی که به طور ژنتیکی استعداد ریزش موی تیپ مردانه دارند، ریزش زودرس مو است. تزریق این هورمون به بدن، میزان طبیعی آن را در بدن مختل می کند و این اختلال در افراد مستعد، باعث می شود ریزش مویی که باید در سنین میانسالی و بعد از آن اتفاق بیفتد، در ابتدای سنین جوانی رخ دهد.
میزان غیرطبیعی این هورمون در بدن، باعث بزرگ شدن غیرطبیعی غدد چربی روی پوست می شود و در صورت، پوست حالت پوست پرتقالی (دارای منافذ درشت و متعدد) پیدا می کند. اگر زمینه جوش و آکنه نیز در فرد وجود داشته باشد، ضایعاتی شبیه به جوش و آکنه روی پوست ظاهر می شود که حتی با قطع مصرف دارو تا مدت ها (حتی تا بیش از ۶ ماه) روی پوست باقی می مانند.
عارضه پوستی دیگر، در پی بزرگ شدن غیرطبیعی بافت ماهیچه اتفاق می افتد زیرا رشد پوست با رشد عضلات هماهنگ نیست و رشد عضلات سریع تر است بنابراین الیاف پوست پاره و خطوطی به رنگ قرمز یا بنفش در سطح پوست نمایان می شود که به «خطوط کششی» موسوم هستند. بافت همبند پوست در نواحی این خطوط نازک تر است و درمان قطعی ندارد. این خطوط پس از چند ماه به رنگ سفید درمی آیند و معمولا تا پایان عمر باقی می مانند.
البته موارد ناشایع دیگری از عوارض پوستی تستوسترون وجود دارند مانند به وجود آمدن برخی خال ها روی پوست که «خال بکر» نام دارند و تزریق تستوسترون می تواند آنها را از حالت نهفتگی به شکل فعال درآورد.
تشدید بیماری فاکس فوردایس نیز از دیگر عوارض ناشایع ترزیق تستوسترون است که در نتیجه اختلال عملکرد غدد آپوکرین پوست در مردان ایجاد می شود. در این بیماری دانه هایی در زیربغل به وجود می آید که به شدت خارش دارند و به آن ناحیه نمایی شبیه پوست غاز می دهند. مصرف تستوسترون می تواند تعداد این دانه ها و میزان خارش پوست این ناحیه را به شدت افزایش دهد.
