در طول تاریخ بسیاری از داروهای گیاهی و صنعتی برای افزایش توانایی جسمی و ورزشی مورد استفاده قرار گرفته اند و هر کدام پس از مدتی بخاطر عوارض جانبی مختلف کنار گذاشته اند و هنوز اکسیر مؤثر و بی خطری پیدا نشده است .
برخی ورزشکاران از حدود ۴۰ سال پیش از هورمونهای جنسی مردانه و مشتقات آنها برای نیروزایی استفاده می کرده اند که امروزه بسیاری دچار عوارض آنها از جمله سرطان کبد شده اند . اخیراً داروهای جدیدتری مورد استفاده بعضی ورزشکاران قــرار می گیرد که هنوز حتی اثر بخشی آنها در افزایش نیروی جسمی مورد مطالعه علمی دقیق قرار نگرفته است و عوارض بسیاری از آنها هنوز ناشناخته اند . بهمین دلیل برای حفظ سلامت جسمی ورزشکاران و پیشگیری از عوارضی که آنان ناآگاهانه دچار می شوند ، کمیته بین المللی المپیک استفاده از بسیاری آنها را ممنوع کرده است و آزمایشات متعددی برای اطمینان از این امر بر روی ورزشکاران رقابتهای رسمی انجام می دهد . به ورزشکاران عزیز توصیه می شود
کاربرد غیر مجاز داروها در ورزش (دوپینگ)
دوپینگ از واژه هلندی DOOP به معنی غسل تعمید آیین مسیحی گرفته شده است . کاربرد واژه دوپینگ ،کمتر از صدسال قدمت دارد .نخستین مورد مرگ در اثر مصرف دارو در سال ۱۸۸۶ میلادی ، در یک مسابقه محلی دوچرخه سواری اتفاق افتاد . در سال ۱۹۱۰ میلادی دوپینگ برای اولین بار جنبه رسمی وقانونی پیدا کرد ، بطوری که دراین سال ، در یک مسابقه اسب سواری ، اسبهای مسابقه از نظر مصرف مواد نیروزا مورد آزمایش قرار گرفتند . در المپیک ۱۹۵۴ گزارشاتی مبنی بر استفاده از دارو توسط ورزشکاران شوروی سابق انتشار یافت . مرگ کورت انمار جانسون دوجرخه سوار دانمارکی در المپیک ۱۹۶۰ رم خبری تکان دهنده برای جهان ورزش بود ، تا اینکه اولین آزمایشات دارویی در المپیک به سال ۱۹۶۸ در المپیک زمستانی فرانسه به عمل آمد . در سالهای اخیر ، همگام با پیشرفت دانش پزشکی وداروسازی ، د رکنار استفاده صحیحی از کشفیات روز افزون این علوم ، متاسفانه عده ای با اهداف سودجویانه ، استفاده نابجا از داروها را درجامعه اشاعه می نمایند . یکی از عرصه های این سود جویی کاربرد غیر از داروها در ورزش وترویج آن بوده است که اهداف اقتصادی ، اجتماعی وحتی سیاسی در ورای این موارد استفاده نابجا وجود دارد . موارد فراوان خلع مدال ، عوارض زیانبار گسترده جسمی وروحی گزارش شده از ورزشکاران وبالاخره،موارد مرگ ومیر قبل توجه ناشی از ارتکاب به دوپینگ ، حاکی از گسترش تکان دهنده این ضد ارزش در صحنه ورزش می باشند . در سال ۱۹۸۱ ، یک بررسی در بین دانش آموزان ورزشکار آمریکایی مشان داد که ۸۰ درصد افراد تحت مطالعه ، حداقل یک مورد سابقه استفاده از الکل ، ۲۰ درصد از آنها سابقه مصرف ماری جوآنا و ۲ درصد از این افراد تجربه مصرف استروئیدهای آنا بولیزان را داشته اند . در یک بررسی دیگر بر روی رشته های دیگر ورزشی ، کمترین میزان کاربرد داروها در رشته «هاکی روی چمن » و بیشترین میزان کاربرد ، در رشته های وزنه برداری و دومیدانی ثبت شده است . در حال حاضر تمامی سازمانهای اجرایی ورزش و درراس آنها کمسیون پزشکی کمیته بین المللی المپیک (IOC-MC ) که از سال ۱۹۷۶ فعالیت رسمی خود را شروع کرده ، مسئولیت مبارزه با دوپینگ را درسراسر جهان برعهده دارند . این سازمانها تدوین وانتشار فهرستهایی همراه با تجدید نظر مداوم را دربرنامه کار خود قرار داده اند و به انتشار این فهرستها ، همراه با انتشارات آموزشی دیگر و نیز انجام آزمایشات دارویی برروی نمونه های گرفته شده از ورزشکاران نسبت به ریشه کنی دوپینگ اقدام می نمایند .
داروها و دوپینگ
استروئیدهای آنابولیزان :استروئیدهای آنا بولیزان ، مشتقات هورمون مردانه یاتستوسترون می باشد که در مقایسه با خود تستوسترون (هورمون مردساز ) دارای اثرات آنابولیک بیشتر واثرات مردانه ( آندروژنیک ) کمتر هستند . مصارف درمانی این گروه دارویی ، شامل اختلالات عملکرد غدد جنسی مردانه ، کم خونی ، سرطان پستان (به عنوان داروی کمکی ) آنژیوادم ارثی و آندومتریوز ( بیماریزنان ) ، تاخیر رشد استئوپروز (پوکی استخوان) سوختگی وجراحی می باشد برای درمان کوتاه مدت از انواع خوراکی نظیر متیل تستوسترون و جهت درمان بلند مدت از انواع تزریقی مانند ناندرولون استفاده می شود . نخستین گزارشات حاکی از کاربرد نابجای این داروها در ورزش به سال ۱۹۵۰ مربوط می شود تا جایی که گروهی از وزنه برداران وبدنسازان مرتکب دوپینگ با این داروها شده بودند . پس از آن ، درخشش وزنه برداران روسی را در المپیک ۱۹۶۰ رم به مصرف داروهایی از این دسته نسبت دادند . استروئیدهای آنابولیزان در سال ۱۹۷۴ به فهرست داروهای ممنوعه اضافه شدند . بدلیل احتمال مصرف نابجای هورمون تستوسترون توسط ورزشکاران برای فرار از نتایج آزمایش مثبت ، در سال ۱۹۸۴ نسبت غلظت ادراری تستوسترون به اپی تستوسترون معادل ۶ به ۱ بعنوان حد مجاز شناخته شد وبالاتر از آن ، نشانگر مصرف تستوسترون خارجی قلمداد گردید ( زیرا این ترکیب در بدن یک فرد عادی وجود دارد ) . خلع مدال طلای بن جانسون دونده کانادایی در المپیک ۱۹۸۸ سئول به دلیل مصرف نابجای داروی ” استانوزولول ” ودها مورد دیگر از این دست نشانگر وسعت مصرف این داروها در ورزش امروز می باشد . این داروها توسط ورزشکاران جهت افزایش کارآیی ورزشی ، حجم وقدرت عضلانی ، ایجاد ظاهری درشت وخشن نما و بالاخره افزایش حالت تهاجمی وکاهش احساس خستگی استفاده می شوند . بیشترین میزان مصرف این داروها در رشته های بدنسازی ، دو ومیدانی ، کشتی ، وزنه برداری وفوتبال گزارش شده است . اولین گروه از اثرات جانبی این داروها ، عوارض مردانه ( اندروژنی ) ناشی از آنها است که شامل پیدایش وافزایش جوش صورت طاسی ، تحلیل رفتن شور جنسی ، تحلیل بیضه ها ، تحریک پذیری ، حالت تهاجمی ، ژنیکوماستی ( بزرگ شدن پستانها) ایجاد صفات مردانه در زنان وبالاخره عقیمی می باشد . عوارض عضلانی اسکلتی این داروها شامل تسریع بسته شدن اپی فیز استخوانها ( خط رشد ) در دوره های نوجوانی وجوانی وبنابر این رکود رشد ، افزایش احتمال دررفتگی استخوان ، عدم تناسب عضله با زردپی وبالاخره تخریب مفاصل می باشد . استروئیدهای آنابولیزان پس از بسته شدن اپی فیز تاثیری برروی رشد استخوان ها ندارند . عوارض کبدی استروئیدهای آنابولیزان گسترده بوده ودر زمره عوارض بلند مدت وخطرناک این داروها می باشند این عوارض در هنگام مصرف انواع خوراکی داروها بیشتر دیده می شوند وامروزه بدلیل روی آوردن ورزشکاران به این نوع از داروها به لحاظ دفع سریعتر آنها نسبت به انواع تزریقی ، متاسفانه میزان مصرف نوع خوراکی بالا رفته است . اثر بر روی متابولیسم ( سوخت وساز ) کبدی داروها واستروئیدهای درون زا ، احتباس صفرا ویرقان انسدادی ، نارسائی کبدی ، تخریب بافت کبد وبالاخره سرطان های خوش خیم و بدخیم از جمله عوارض کبدی این داروها هستند که زمان بروز آنها حتی تا ۲۲ سال بعد از مصرف دارو نیز گزارش شده است .دسته بعدی عوارض جانبی داروها ی آنابولیزان ، بر روی کلیه و پروستات ایجاد می شوند که مهم ترین آنها ،بزرگ شدن پروستات وسرطان وسرطان پروستات وکلیه هستند . از جمله مهم ترین عوارض قلبی عروقی وخونی استروئیدهای آنابولیزان که به فراوانی مشاهده می شوند افزایش میزان LDL وکاهش HDL خون وبدین ترتیب افزایش احتمال بروز سکته قلبی ( انفارکتوس میوکارد ) وسکته مغزی ، افزایش میزان انعقاد خون و افزایش تعداد سلولهای خون ( پلی سیتمی ) قابل ذکر هستند . علاوه بر اثرات جسمانی فوق الذکر ، دسته ای از اثرات روحی – روانی نظیر افسردگی ، هیجان ، جنون و بالاخره اعتیاد نیز در اثر مصرف این داروها ایجاد می شوند.
کاربرد غیر مجاز داروها در جوانان
دوران جوانی ، مرحله قدرت و آسیب پذیری زیاد شناخته شده است، طغیان احساسات جوانی وطلب شهرت ومقام ، می تواند جوانان ورزشکاررا در برخی از موارد تشویق به کاربرد غیر مجاز دارو نماید . در نتیجه یک مطالعه برروی جوامع غربی ، داروها وموارد مورد کاربرد غیر مجاز ، برحسب میزان مصرف آنها ، به ترتیب ، الکل ، ماری جوآنا ، دخانیات ، آمفتامین ها ، داروهای توهم زا ( LSD )، کوکائین ، ویتامین ها وبالاخره ، استروئیدهای آنابولیزان گزارش شده اند. به دلیل حساسیتهای سنی ویژه ، ایجاد مقاومت درونی در جوانان از طریق ارائه آموزشهای مفید در خصوص داروها و عوارض مخاطره آمیز آنها ، بهتر از منع مستقیم واعمال مجازاتهای شدید است ، گرچه اتخاذ شیوه های قانونی نیز در جای خود ، در مورد افراد ضرورت دارد .
دلایل منع دوپینگ :
دوپینگ خود به دلایل اساسی زیر ، ممنوع شناخته شده است :
۱- دلایل فیزیکی : کاربرد داروها طیفی از اثرات جانبی ناخواسته وزیانبار را برای بدن فرد برجای می گذارد که می توانند در پاره ای از موارد برگشت ناپذیر باشند واز این رو ،صدمات جبران‌ناپذیری را بر روی سلامتی ورزشکار وارد نمایند .
۲- دلایل اخلاقی : دوپینگ با اهداف عالیه ورزش که سالم سازی جسم وروان می باشد منافات دارد . از طرف دیگر این پدیده زمینه ای را برای کشانده شدن جوانان ورزشکار به سوی بلای خانمانسوز اعتیاد فراهم می آورد .
۳- دلایل قانونی : دوپینگ بدلیل ایجاد برتری غیر منصفانه در صحنه ورزش ، بر خلاف مقررات جاری سازمان های اجرایی ورزش می باشد وارتکاب آن ، جرم شناخته می شود .
قوانین جاری :
همچنانکه در بخش های پیشین ذکر شد اتکا به مقررات واعمال مجازاتهای شدید برای مرتکبین دوپینگ ، در کنار برنامه های مدون آموزشی وپرورش فکری جوانان ورزشکار برای مبارزه با این ضد ارزش ضروری می باشد . سازمانهایی نظیر کمیسیون پزشکی کمیته بین المللی المپیک (IOC-MC ) کمیته المپیک ایالات متحده USOC وسایر سازمانهای اجرایی وبین المللی ، همگی با محکوم نمودن دوپینگ در ورزش ، مقررات خاصی را درمسابقات تحت پوشش خود به مرحله اجرا گذاشته اند ودرقالب این مقررات ، مجازاتهای ویژه ای را نیز جهت مرتکبین دوپینگ پیش بینی نموده اند . IOCMC با تمایز بین استفاده آگاهانه وعمدی از یک سوء مصرف غیر آگاهانه در قالب فرمولهای دارویی درمانی (نظیر وجود داروهای ممنوعه در فرمولهای ضد سرماخوردگی یا ضد اسهال )
مجازاتهای خود را چنین اعلام نموده است :
۱- دوپینگ آگاهانه
– سه سال محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی برای اولین مورد تخلف
– محرومیت مادام العمر از شرکت در مسابقات رسمی برای دومین مورد تخلف
۲- دوپینگ غیر آگاهانه
– سه ماه محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی برای اولین مورد تخلف
- دوسال محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی برای دومین مورد تخلف
لازم بذکر است که در تمامی موارد فوق الذکر ، اگر فرد خاصی موفق به دریافت مدال شده باشد مدال وی باز پس گرفته می شود .
داروها و دوپینگ
از دیدگاه کلی ، سه گروه از داروها توسط ورزشکاران مورد استفاده نابجا قرار می گیرند که عبارتند از :
۱- داروهای نیروزا ( ergogenic ) که توسط ورزشکار به طور آگاهانه برای افزایش کارآیی ورزشی مورد استفاده قرار می گیرد ، مانند استروئیدهای آنا بولیزان
۲- داروهای درمانی (Therapeutic ) که توسط ورزشکار یا پزشک معالج وی بطور آگاهانه ویا ناآگاهانه در قالب نسخه های درمانی مورد استفاده واقع می شوند، طبق مقررات ، برخی از یان داروها نظیر داروهای ضد احتقان مقاد سمپاتیک وداروهای مخدر ضد اسهال و یا کورتیکواستروئیدهای موضعی ، در صورتی که قبل از مسابقه توسط پزشک تیم ، مصرف آنها باطلاع کمیته برگزار کننده رسیده باشد ، مجاز شمرده می شوند
۳-داروهای نشئه آور (recreational drugs ) که برای ایجاد حالت خوشی کاذب وعدم احساس خستگی وتنش های روحی توسط ورزشکار مصرف می شوند نظیر الکل وماری جوانا براساس نظرIOC- M مصرف پنج گروه از داروها توسط ورزشکاران در مسابقات ورزشی ممنوع می باشد که عبارتند از محرکهای سیستم اعصاب مرکزی ، ضد دردهای مخدر، استروئیدهای آنابولیزان ، داروهای مدّر وبالاخره مسدود کننده های گیرنده های بتا آدرنرژیک. داروهای محرک سیستم اعصاب مرکزی : این داروها در درمان جهت افزایش هوشیاری ، رفع خستگی ، کاهش اشتها ، درمان برخی اختلالات خواب آلودگی ونیز در «قزون فعالیتی» کودکان بکار می روند .
داروهایی از این دسته که در ورزش مورد استفاده نابجا قرار می گیرند ، شامل کوکائین ، آمفتامین، کافئین وپروپانول آمین هستند . طبق بررسیهای بعمل آمده بیش از میلیونها نفر از جوانا کوکائین مصرف می کنند . محرکهای سیستم اعصاب مرکزی ، توسط ورزشکاران برای افزایش میزان انرژی ، دقت وتمرکز حواس ، تحریک رفتاری وبالابردن سطح هوشیاری استفاده می شوند . این داروها در حدود ۲۰ درصد از مجموع سوء استفاده های دارویی را بخود اختصاص می دهند .کوکائین برای اولین بار توسط فروید جهت درمان دسته ای از اختلالات عصبی بکار رفت ، اما بدلیل بروز عوارض جانبی خطرناک وکشف داروهای جدیدتر با خصوصیات برتر ، بزودی کنار گذاشته شد .کوکائین ، ابتدا ایجاد حالت سرخوشی ونشئه ، وپس از آن حالت نا امیدی می نماید . سرعت انعکاسهای محیطی فرد در پاسخ به دارو بالا رفته ولی درکنار آن ، فشارخون و تعداد ضربان قلب نیز بطور قابل توجهی افزایش می یابد . از عوارض جانبی کوکائین می توان به کاهش هماهنگی حرکات ، هیجان ، بی خوابی، بی قراری ، اضطراب ، جنون ، سکته های قلبی و نا رسایی اختقانی قلب اشاره کرد .به عنوان نمونه مرگ «لین بیاس» ستاره بسکتبال دانشگاه مریلند آمریکا و « دان راجرز» فوتبالیست آمریکایی در سال ۱۹۸۶ بر اثر اسید وزلاکتیک ناشی از مصرف کوکائین بوده است . آمفتامین ها گروه دیگری از این دسته داروها هستند . سرآغاز دوپینگ در ورزشهای نوین با این داروها بوده است . این داروها توسط ورزشکاران جهت کاهش احساس خستگی ، افزایش انعکاسهای محیطی وتمرکز حواس ، حالت تهاجمی وبالاخره کاهش وزن استفاده می شوند . بدلیل عدم احساس خستگی توسط ورزشکاران این خطر وجود دارد که این افراد ساعتهای متمادی به فعالیت بدنی ادامه داده و عوارض جبران ناپذیری به بدن آنان وارد آید . عوارض قلبی عروقی ، اختلالات انعقاد خون ، خشونت وبی رحمی ، اعتیاد ، تحریک عصبی وگرما زدگی از اثرات ناخواسته این داروها هستند .مرگ «کورت انمارجانسون » دوچرخه سوار دانمارکی در المپیک ۱۹۶۰ رم در اثر مصرف آمفتامین بوده است .فتیل پروپانوئل آمین،محرک دیگر سیستم عصبی مرکزی است که در فرمولهای ضد سرما خوردگی جهت رفع احتقان وآبریزش دستگاه تنفسی فوقانی استفاده می شود . این دارو ، بدلیل بروز اثرات سمی در مقادیر مصرف بالا کمتر توسط ورزشکاران استفاده شده است . از عوارض جانبی این دارو می توان به افزایش فشار خون، حملات صرعی ،آریتمی قلبی وحتی افزایش احتمال سکته قلبی اشاره نمود .داروی دیگرمحرک سیستم اعصاب مرکزی ، کافئین است . کافئین ماده ای از گروه« متیل گزانتین ها» می باشد که درچای وقهوه بفراوانی وجود دارد . این دارو ، علاوه بر خصوصیات کلی تحریک سیستم عصبی مرکزی بدلیل اقزایش مصرف اسیدهای چرب ، می تواند انرژی زاهم باشد . کافئین در ترکیب برخی از داروهای مسکن وضد سرماخوردگی وجود دارد . در ورزشهای استقامتی ، برخی از ورزشکاران از این دارو استفاده می کنند. از عوارض ناخواسته این دارو علاوه بر عوارض کلی ، خاصیت مددی، آریتمی قلب، عدم هماهنگی اعمال دقیق وبرهم زدن وضعیت خواب وبیداری را می توان نام برد . بدلیل وجود کافئین در ترکیب نوشیدنی ها معمولی غلظت مجازی معدل ۱۲ میکروگرم بر میلی لیتر از این دارو در ادرارتعیین شده است که بالاتر از آن دوپینگ محسوب می شود .داروهای مدّر: این داروها شامل دسته گسترده ای از ترکیبات شیمیایی با اثر مشترک افزایش میزان دفع ادرار می باشند . داروهای مدر در مواردی نظیر گلوکوم ، قلیایی کردن ادرار ، آلکالوزمتابولیک ، کوه گرفتگی حاد، ادم حادریوی ، افزایش کلسیم خون ، مسمومیت با یونهای مختلف ، نارسایی حاد کلیوی ، افزایش اسید اوریک خون ، فشار خون بالا، نارسایی احتقانی قلبی ودیابت بی مزه کاربرد درمانی دارند. مصرف نابجای داروهای مدر در ورزش بدلیل اثر کاهش وزن ناشی از آنهاست که در رشته هایی نظیر کشتی ، وزنه برداری، بوکس، ورزشهای رزمی وقایق رانی مطلوبست به علاوه ، این داروها برای رقیق کردن ادرار وفرار از نتیجه آزمایشات مثبت سایر داروهای مورد استفاده در دوپینگ بکار می روند . از عوارض ناخواسته این داروها ، بهم خوردن تعادل آب والکترولیتهای بدن ( که برای حفظ حیات ، بسیار ضروری است .) ومخاطرات قلبی – عروقی ، عصبی ومتابولیک ناشی از آن ، قابل ذکر است .
داروهای محرکهای سیستم اعصاب مرکزی:
این داروها در درمان جهت افزایش هوشیاری،رفع خستگی،کاهش اشتها،درمان برخی اختلالات خواب آلودگی و نیز در فزون فعالیتی کودکان بکار میروند.داروهایی از این دسته که در ورزش مورد استفاده نابجا قرار میگیرند،شامل کوکائین،آمفتامین،کافئین و پروپانول آمین هستند.طبق بررسی های بعمل آمده بیش از میلیونها نفر از جوانان کوکائین مصرف میکنند.محرکهای سیستم اعصاب مرکزی توسط ورزشکاران برای افزایش میزان انرژی،دقت و تمرکز حواس،تحریک رفتاری و بالابردن سطح هوشیاری استفاده میشوند.این داروها در حدود ۲۰ درصد از مجموع سوءاستفاده های دارویی را بخود اختصاص میدهند.
کوکائین برای اولین بار توسط فروید جهت درمان دسته ای از اختلالات عصبی بکار رفت،اما بدلیل بروز عوارض جانبی خطرناک و کشف داروهای جدیدتر با خصوصیات برتر،بزودی کنار گذاشته شد.کوکائین ابتدا ایجاد حالت سرخوشی و نشئه و پس از آن حالت ناامیدی مینماید.سرعت انعکاسهای محیطی فرد در پاسخ به دارو بالا رفته ولی در کنار آن،فشار خون و تعدادضربان قلب نیز بطور قابل توجهی افزایش می یابد.از عوارض جانبی کوکائین میتوان به کاهش هماهنگی حرکات،هیجان،بی خوابی،بی قراری،اضطراب،جنون،سکته های قلبی و نارسایی احتقانی قلب اشاره کرد.
به عنوان نمونه مرگ لین بیاس ستاره بسکتبال دانشگاه مریلند آمریکا و دان راجرز فوتبالیست آمریکایی در سال۱۹۸۶ بر اثر اسیدوزلاکتیک ناشی از مصرف کوکائین بوده است.آمفتامینها گروه دیگری از این دسته داروها هستند.سرآغاز دوپینگ در وزرشهای نوین با این داروها بوده است.این داروها توسط ورزشکاران جهت کاهش احساس خستگی،افزایش انعکاسهای محیطی و تمرکز حواس،حالت تهاجمی و بالاخره کاهش وزن استفاده میشوند.
بدلیل عدم احساس خستگی توسط ورزشکاران این خطر وجود دارد که این افراد ساعت های متمادی به فعالیت بدنی ادامه داده و عوارض جبران ناپذیری به بدن آنان وارد آید.عوارض قلبی و عروقی،اختلالات انعقاد خون،خشونت و بی رحمی،اعتیاد،تحریک عصبی و گرمازدگی از اثرات ناخواسته این داروها هستند.مرگ کورت انمار جانسون دوچرخه سوار دانمارکی در المپیک ۱۹۶۰ رم در اثر مصرف آمفتامین بوده است.
فتیل پروپانوئل آمین،محرک دیگر سیستم عصبی مرکزی است که در فرمولهای ضدسرما خوردگی جهت رفع احتقان و آبریزش دستگاه تنفسی فوقانی استفاده میشود.این دارو بدلیل،بروز اثرات سمی در مقادیر مصرف بالا کمتر توسط ورزشکاران استفاده شده است.از عوارض جانبی این دارو میتوان به افزایش فشار خون،حملات صرعی،آریتمی قلبی و حتی افزایش احتمال سکته قلبی اشاره کرد.
داروی دیگر محرک سیستم اعصاب مرکزی،کافئین است.کافئین ماده ای از گروه متیل گزانتین ها میباشد که در چای و قهوه بفراوانی وجود دارد.این دارو،علاوه بر خصوصیات کلی تحریک سیستم اعصاب مرکزی بدلیل افزایش مصرف اسیدهای چرب،میتواند انرژی زا هم باشد.کافئین در ترکیب برخی از داروهای مسکن و ضد سرماخوردگی وجود دارد.
در ورزشهای استقامتی،برخی از ورزشکاران از این دارو استفاده میکنند.از عوارض ناخواسته این دارو علاوه بر عوارض کلی،خاصیت مددی،آریتمی قلبی،عدم هماهنگی اعمال دقیق و برهم زدن وضعیت خواب و بیداری را میتوان نام برد.بدلیل وجود کافئین در ترکیب نوشیدنیها معمولی غلظت مجازی معدل۱۲ میکروگرم بر میلی لیتر از این دارو در ادرار تعیین شده است که بالاتر از آن دوپینگ محسوب میشود.
این داروها شامل دسته گسترده ای از ترکیبات شیمیایی با اثر مشترک افزایش میزان دفع ادرار میباشد.داروهای مدر در مواردی نظیر گلوکوم،قلیایی کردن ادرار،آلکالوزمتابولیک،کوه گرفتکی حاد،ادم حاد ریوی،افزایش کلسیم خون،مسمومیت با یونهای مختلف،نارسایی حاد کلیوی،افزایش اسید اوریک خون،فشار خون بالا،نارسایی احتقانی قلبی و دیابت بی مزه کاربرد درمانی دارند.مصرف نابجای داروهای مدر در ورزش بدلیل اثر کاهش وزن ناشی از آنهاست که در رشته هایی نظیر کشتی،وزنه برداری،بوکس،ورزشهای رزمی و قایق رانی مطلوبست به علاوه این داروها برای رقیق کردن ادرار و فرار از نتیجه آزمایشات مثبت سایر داروهای مورد استفاده در دوپینگ بکار میروند.از عوارض ناخواسته این داروها،بهم خوردن تعادل آب و الکترولیتهای بدن(که برای حفظ حیات بسیار ضروری است)و مخاطرات قلبی-عروقی،عصبی و متابولیک ناشی از آن قابل ذکر است.
استروئیدهای آنابولیزان،مشتقات هورمونهای مردانه یا تستوسترون میباشد که در مقایسه با خود تستوسترون(هورمون مردساز)دارای اثرات آنابولیک بیشتر و اثرات مردانه(آندروژنیک)کمتر هستند.مصارف درمانی این گروه دارویی،شامل اختلالات عملکرد غدد جنسی مردانه،کم خونی،سرطان پستان(به عنوان داروی کمکی)آنژیوادم ارثی و آندومتریوز(بیماری زنان)،تاخیر در رشد استئوپروز(پوکی استخوان)،سوختگی و جراحی میباشد.برای درمان کوتاه مدت از انواع خوراکی نظیر متیل تستوسترون و جهت درمان بلند مدت از انواع تزریقی مانند ناندرولون استفاده میشود.نخستین گزارشات حاکی از کاربرد نابجای این داروها در ورزش به سال۱۹۵۰ مربوط میشود تا جایی که گروهی از وزنه برداران و بدنسازان مرتکب دوپینگ با این داروها شده بودند.پس از آن درخشش وزنه برداران روسی را در المپیک ۱۹۶۰ به مصرف داروهایی از این دسته نسبت دادند. استروئیدهای آنابولیزان در سال ۱۹۷۴ به فهرست داروهای ممنوعه اضافه شدند.
بدلیل احتمال مصرف نابجای هورمون تستوسترون توسط ورزشکاران برای فرار از نتایج آزمایش مثبت در سال۱۶۸۴ نسبت غلظت ادراری تستوسترون به ابی تستوسترون معادل۶ به۱ بعنوان حد مجاز شناخته شد و بالاتر از آن،نشانگر مصرف تستوسترون خارجی قلمداد گردید.(زیرا این ترکیب در بدن یک فرد عادی وجود دارد)خلع مدال طلای بن جانسون دونده کانادایی در المپیک۱۹۸۸ سئول به دلیل مصرف نابجای داروی استانوزولول و ده ها مورد دیگر از این دست نشانگر وسعت مصرف این داروها در ورزش امروز میباشد.این داروها توسط ورزشکاران جهت افزایش کارآیی ورزشی،حجم و قدرت عضلانی،ایجاد ظاهری درشت و خشن نما و بالاخره افزایش حالت تهاجمی و کاهش احساس خستگی استفاده میشوند.بیشترین میزان مصرف این داروها در رشته های بدنسازی،دومیدانی،کشتی،وزنه برداری و فوتبال گزارش شده است.اولین گروه از اثرات جانبی این داروها،عوارض مردانه(اندروژنی)ناشی از آنها است که شامل پیدایش و افزایش جوش صورت،طاسی،تحلیل رفتن شور جنسی،تحلیل بیضه ها،تحریک پذیری،حالت تهاجمی،ژنیکوماستی(بزرگ شدن پستانها) ایجاد صفات مردانه در زنان و بالاخره عقیمی میباشد.عوارض عضلانی اسکلتی این داروها شامل تسریع بسته شدن اپی فیز استخوان ها(خط رشد) در دوران نوجوانی و جوانی و بنابراین رکورد رشد،افزایش احتمال در رفتگی استخوان،عدم تناسب عضله با زردپی و بالاخره تخریب مفاصل میباشد.
استروئیدهای آنابولیزان پس از بسته شدن اپی فیز تاثیری بر روی رشد استخوان ها ندارند.عوارض کبدی استروئیدهای آنابولیزان گسترده بوده و در زمره عوارض بلند مدت و خطرناک این داروها میباشد.این عوارض در هنگام مصرف انواع خوراکی داروها بیشتر دیده میشوند و امروزه بدلیل روی آوردن ورزشکاران به این نوع از داروها به لحاظ دفع سریعتر آنها نسبت به انواع تزریقی،متاسفانه مبزان مصرف نوع خوراکی بالا رفته است.اثر بر روی متابولیسم (سوخت و ساز)کبدی داروها و استروئیدهای درون زا،احتباس صفرا و یرقان انسدادی،نارسایی کبدی،تخریب بافت کبد و بالاخره سرطان های خوش خیم و بدخیم از جمله عوارض کبدی این داروها هستند که زمان بروز آنهاحتی تا۲۲ سال بعد از مصرف دارو نیز گزارش شده است.دسته بندی عوارض جانبی داروهای آنابولیزان،بر روی کلیه و پروستات ایجاد میشوند که مهم ترین آنها بزرگ شدن پروستات و سرطان پروستات و سرطان کلیه هستند.از جمله مهم ترین عوارض قلبی-عروقی و خونی استروئیدهای آنابولیزان که به فراوانی مشاهده میشوند و بدین ترتیب افزایش احتمال بروز سکته قلبی(انفارکتوس میوکارد) و سکته مغزی،افزایش میزان انعقاد خون و افزایش تعداد سلولهای خون (پنی سیتمی) قابل ذکر هستند.علاوه بر اثرات جسمانی فوق الذکر،دسته ای از اثرات روحی-روانی نظیر افسردگی،هیجان،جنون و بالاخره اعتیاد نیز در اثر مصرف این داروها ایجاد می شوند.
دلیل استفاده از داروهای ادرار آور در ورزشکاران
به سه دلیل:نخست آنکه این داروها ممکن است در کاهش سریع وزن و رسیدن به رده وزنی مورد نظر موثر باشند،این امر به ویژه در رشته های ورزشی مانند کشتی،وزنه برداری،بوکس که در رده های وزنی خاصی انجام میگیرند،صدق میکند.
ثانیاً دیورتیکها ممکن است برای رفع احتباس مایع ناشی از مصرف استروئیدهای آنابولیک بکار روند.این امر احتمالاً در ورزشکاران پرورش اندام که می خواهند هر چه بیشتر عضلانی بنظر برسند،سودمند است.
ثالثاً ورزشکاران ممکن است از دیورتیکها استفاده کنند تا میزان دفع ادرار را تغییر دهند و باعث تغییر غلظت داروهای غیرمجاز در ادرار شوند.بدین ترتیب
ورزشکاری که برای آزمون دارویی انتخاب شده سعی میکند تا حجم ادرارش را بالا برده و داروهای دوپینگ یا متابونیتهای آنها را در ادرار رقیق نماید.
البته نشان داده شده است که این تقلب احتمالاً موثر نیست.
دوپینگ خونی
دوپینگ خونی چیست و در چه ورزش هایی استفاده می شود؟
تزریق خون به یک فرد با سطح طبیعی گلبول قروز در جهت افزایش هموگلوبین را دوپینگ خونی می گویند.هدف از این کار افزایش توانایی حمل اکسیژن در خون و بنابراین افزایش قدرت استقامتی آن شخص میشود.انتقال خون میتواند از یک دهنده با گروه خونی مشابه و سازگار (انتقال همسان)انجام شود و یا تزریق مجدد خون فرد به خودش بعد از یک دوره ذخیره صورت گیرد(انتقال از خود)بدین ترتیب افزایش ناکهانی توده گلبولهای قرمز با انتقال گلبولها به فرد موجب افزایش توان هوازی حداکثر و آمادگی جسمانی هوازی یم گردد.با توجه به اینکه دوپینگ خونی مقاومت را افزایش می دهد استفاده از آن در ورزشهای استقامتی مثل اسکی،دو ماراتن و دوچرخه سواری گزارش شده است.
نمونه گیری برای آزمایش دوپینگ
در آزمایشات دوپینگ نمونه گیری از بیمار به چه صورت است؟
در موارد معمول،آزمایش دوپینگ بر روی نمونه ادراری انجام میشود.درصورت مثبت شدن نمونه ادرار،برای تایید نتیجه از تجزیه نمونه خون استفاده میشود.در صورت شک به دوپینگ خونی و یا مصرف موادی که با آزمایش خون بهتر قابل شناسایی هستند نمونه خونی از فرد گرفته خواهد شد.
دوپینگ با چای وقهوه و کوکاکولا
آیا مصرف چای،قهوه یا کوکاکولا می تواند باعث مثبت شدن تست دوپینگ شود؟
کافئین یک ماده دارویی فعال است که در نوشیدنی های مرسوم نظیر چای،قهوه و کوکاکولا وجود دارد.میان آن بسته به نوع نوشیدنی و نحوه تهییه آن متغیر است.بر اساس یک پژوهش مصرف حدود ۱۰۰۰ میلیگرم کافئین می تواند سطح آنرا در ادرار به حد غیر مجاز برساند.غلظت متوسط کافئین در چای و قهوه به ترتیب ۸۰-۵۰ و ۱۵۰-۸۰ میلیگرم می باشد.بنابراین می توان دریافت که با مصرف مفرط و بیش از اندازه این نوشیدنیها ممکن است تست دوپینگ مثبت شود هر چند که در حالت طبیعی این میزان مصرف نمیگردد.علاوه برای کافئین یکی از محتویات برخی از داروها نظیر داروهای سرماخوردگی و میگرن است که البته میزان آن در هر دور کمتر از ۱۰۰ میلیگرم میباشد. کافئین دارای یک اثر تحریک مرکزی مشابه با آمفتامین است که خستگی را تقلیل داده و تمرکز و هوشیاری را افزایش می دهد ولی دورهای بالای آن میتواند باعث لرزش اندامها،اضطراب،بیخوابی و حالت عصبانیت شود.
روش انتخاب ورزشکاران برای آزمایش دوپینگ
در مسابقات بین المللی بر چه مبنایی جهت آزمایش دوپینگ انتخاب می شوند؟
روش انتخاب ورزشکاران برای انجام آزمایش،مطابق با قوانین جاری کنترل دوپینگ در هر رویداد ورزشی است.در بازیهای المپیک،بطور معمول مقامهای اول تا چهارم در هر رشته،به علاوه یک یا چند نفر که به صورت اتفاقی انتخاب میگردند،برای تست در نظر گرفته می شوند.دررشته های ورزشی رکوردی نظیر دو ومیدانی،وزنه برداری،شنا،نتیجه منفی آزمون برای ثبت رکورد ورزشکاران الزامی است.بنابراین در هر مکان و در هر زمانی این احتمال وجود دارد که هر ورزشکار برای آزمایش دوپینگ انتخاب شود.هر چند که در آن مسابقه موفقیتی کسب نکرده باشد.
عوارض
از عواض جانبی استروئیدهای آنابولیک (نظیر تستوسترون،ناندرولون و …)که گاهی توسط ورزشکاران مورد سوءاستفاده قرار میگیرد چه میدانید؟
این داروها دارای عوارض جانبی بسیاری هستند که برخی از آنها برگشت پذیر و بعضی دیگر غیرقابل برگشت می باشند از جمله میتوان موارد ذیل را نام برد
الف)عوارض قلبی و عروقی:احتباس آب و نمک،افزایش حجم خون،ازدیاد فشار خون،افزایش چربی های خون،بی نظمی ریتم قلب،تغییر ابعاد قلب،انفارکتوس فلبی و سکته مغزی
ب)عوارض کبدی:اختلال کبدی،اختلال در عملکرد کبدی،افزایش آنزیم های کبدی،یرقان و سرطان کبد.
ج)عوارض جانبی خاص مردان:کاهش تعداد اسپرم ها،تحلیل رفتن بیضه ها،عقیمی،بزرگ شدن پستان ها،احساس دفع فوری و مکرر ادرار،کاهش توانایی جنسی.
د) عوارض جانبی خاص زنان:اختلال در قاعدگی،هیرسوتیسم(رشد زیاد مو در نواحی غیر طبیعی مثلاً در صورت خانم ها)،تاسی،کلفت شدن صدا،تحلیل پستانها،سرکوب شیردهی،پوست چرب و آکنه.
ه)عوارض جانبی در پسران نابالغ:بسته شدن زودرس غضروف های رشد و توقف رشد قدی،رشد غیرطبیعی مو،تیرگی پوست
و)عوارض روانی:افسردگی،هیجان بیش از حد،پرخاشگری،بی ثباتی عاطفی،حالت تهاجمی و خشونت،بی خوابی،اضطراب،اختلالات شخصیت و وابستگی روانی به دارو.
یک سؤال :
آیا دوپینگ تنها از طریق تزریق داروهای پیچیده و یا کمیاب صورت می گیرد؟
خیر،بسیاری از داروها و فراوردههای ساده ای که حتی نیاز به نسخه پزشک ندارد(نظیر داروهای ضدسرفه،ضدسرماخوردگی و…)ممکن است حاوی موادی باشد تست دوپینگ را مثبت نماید.به همین جهت قبل از مصرف هر گونه داروو توسط ورزشکار باید با پزشک مشورت شود.
