موهاى زائد از جمله عوامل ناراحت کننده اى هستند که در بعضى از زنان به دلیل اختلالات هورمونى، بیمارى ها و یا عوارض دارویى ایجاد مى شود و به زیبایى پوست فرد لطمه مى زند و در واقع پوست بدن و صورت او را از شکل زنانه خارج مى نماید. افراد براى حذف موهاى زائد به راهکارهاى مختلفى روى مى آورند، اما به دلیل ترشح هورمون یا جریان داشتن بیمارى پس از مدت کوتاه دو یا سه روزه دوباره رشد موهاى زائد آغاز مى شود و از زیر پوست بیرون مى آیند.
در گفت و گویى با خانم دکتر مریم اخیانى علل پرمویى و راه هاى پیشگیرى و مبارزه با آن را جویا شدیم.
•خانم دکتر پرمویى چیست و به چه علتى به وجود مى آید؟
افزایش رشد مو در خانم ها به فرم مردانه را پرمویى یا در اصطلاح علمى «هیرسوتیسم» مى گویند. رشد غیرطبیعى موهاى بدن که خانم ها را دچار نگرانى و پوست آنها را نازیبا مى کند، پرمویى نامیده مى شود. گاهى در محل هایى از بدن خانم که باید موهاى کرکى و نرم و کم رنگ وجود داشته باشد، موهاى ضخیم و تیره دیده مى شود. این نواحى عبارتند از: صورت، پایین شکم، دست و پاها، وسط سینه، اطراف پستان ها، ناحیه کمر و بالاى پشت فرد که در مردان این قسمت ها پس از بلوغ پرمو (با موهاى زبر) دیده مى شود و به دلیل سیر طبیعى عارضه بلوغ براى آنان اشکال ایجاد نمى کند ولى همین نواحى اگر در زنان دچار زبرى یا تیرگى و ضخامت قطر مو شود، غیرطبیعى جلوه مى کند و موجبات نگرانى آنها را فراهم مى کند که البته در این گونه موارد با بررسى وضعیت داخلى و هورمونى بدن فرد مى شود علت پرمویى را پیدا و آن را درمان کرد.
•به طور کلى هر فرد در سر و اندام خود چه مقدار و چه تعداد مو باید داشته باشد؟ و آیا تعداد مو در زنان و مردان متفاوت است؟
تمام فولیکول هاى مو در فرد بالغ حدود پنج میلیون عدد است که یک میلیون آن در سر و گردن قرار دارد و بقیه فولیکول ها در کل اندام پخش شده اند و با بالا رفتن سن فرد دچار ریزش مى شوند و تعداد آنها کاهش مى یابد.
شما قطعاً افرادى را دیده اید که در جوانى بسیار پرمو بوده اند، ولى با پا گذاشتن به سنین میانسالى و سالخوردگى دچار ریزش موى سر و بدن مى شوند. تراکم مو در پوست بدن در حدود بیست تا سى سالگى حدود ششصد و پانزده عدد در هر سانتى متر است. در حالى که در سن ۹۰-۸۰ سالگى این تعداد به چهارصد و سى و پنج عدد تقلیل پیدا مى کند.
در مورد سئوال دوم هم باید بگویم تعداد فولیکول هاى مو در زن و مرد یکسان است. ولى نوع، رنگ و ضخامت آن تفاوت دارد که اگر فرد دچار بیمارى یا اختلالات هورمونى شود موهاى بدن وى به شکل طبیعى رشد نمى کنند و مثلاً به جاى اینکه کرکى، نرم و روشن باشند، تیره و ضخیم مى شوند.
•چه عواملى موجب ایجاد پرمویى و هیرسوتیسم در زنان مى شود؟
فاکتورهایى که روى رشد موهاى کرکى خانم ها تاثیر مى گذارند و ضخامت آنها را بیشتر مى کنند، هورمون ها هستند. خصوصاً هورمون مردانه «تستسترون» که باعث افزایش رشد موهاى بدن مى شود و قطر و رنگ آن را تحت تاثیر قرار مى دهد. برعکس آن هورمون زنانه «استروژن» باعث نازک تر و کمرنگ تر شدن موهاى بدن مى شود و رشد آن را آهسته تر و کندتر مى کند. البته سایر هورمون ها هم کم وبیش بر این جریان اثر مى گذارند، مثل هورمون هاى تیروئیدى، هیپوفیزى، پروژسترون و… که هر یک از آنها اختلالاتى در اندام زنانه به ویژه رشد موها به وجود مى آورند.
•از عوامل غیرهورمونى که باعث ایجاد این هورمون مى شوند، به چه نکاتى مى توان اشاره کرد؟
افزایش حرارت پوست در اثر التهاب و یا گرم بودن محیط که باعث سریع تر شدن رشد موها مى شود. مثلاً در فصل تابستان موها سریع تر رشد مى کنند. علاوه بر آن برخى از بیمارى هاى سیستمیک مثل انسفالیت، ضربه مغزى و یا مصرف بعضى از داروها که به رشد موها کمک مى کنند نیز در این زمینه قابل ذکرند. سیستم بدن خانم ها به گونه اى است که علاوه بر هورمون هاى زنانه تعداد کمى هورمون مردانه هم مى سازد. در بدن برخى افراد سطح هورمون مردانه افزایش پیدا مى کند و غیرطبیعى عمل مى کند که به آن موارد «هیرسوتیسم» مى گوییم.
•رنگ پوست در بروز پرمویى تاثیر دارد؟
شیوع هیرسوتیسم در زنان سفیدپوست حدود پنج تا ده درصد کل آمار هیرسوتیسم ذکر شده است و به نظر مى رسد افراد با پوست روشن کمتر به این بیمارى مبتلا مى شوند. در کشور ما آمار دقیقى از شیوع هیرسوتیسم در دست نیست ولى در یک بررسى که در سال ۱۳۷۹ روى دانشجویان پزشکى انجام شد، در ۵/۲۲ درصد از دانشجویان دختر درجات مختلفى از هیرسوتیسم مشاهده شد که به نظر مى رسد میزان این آمار بسیار بالا است. شاید در کشور ما پرمویى منشاء ژنتیکى داشته باشد و البته افزودن مواد هورمونى به تغذیه مرغ و ماهى هاى پرورشى هم قطعاً در ازدیاد پرمویى نقش دارد که این مسئله باید توسط محققان مورد بررسى قرار بگیرد.
•چرا در بدن بعضى از خانم ها هورمون مردانه به شکل غیرطبیعى ترشح مى شود؟
این مشکل مى تواند منشاء تخمدانى یا منشاء غدد فوق کلیوى یا حتى عامل محیطى داشته باشد. البته در برخى دیگر هم سطح هورمون هاى مردانه افزایش پیدا نمى کند، بلکه فعالیت آنزیم (آلفار لوکنازه) که تستسترون را به فرم فعال تبدیل مى کند، در پوست افزایش مى یابد. این عدم توازن آنزیمى هم عامل پرمویى مى شود و بدون بالا بودن هورمون هاى مردانه هیرسوتیسم مشاهده مى شود. در کم کارى تیروئید و چاقى هم ماده اى که هورمون تستسترون را به خود جذب مى کند کاهش مى یابد و سطح تستسترون آزاد و فعال در خون بالا مى رود و باعث پرمویى مى شود.
•علل بروز پرمویى را دانستیم، اما اگر کسى به این مشکل دچار شد چطور مى تواند آن را برطرف کند؟
البته به دلیل تفاوت در نحوه ابتلا به این مشکل ابتدا باید علت را پیدا کنیم. به این منظور فرد «هیرسوت» باید به پزشک متخصص پوست، غدد یا زنان مراجعه کند و تحت معاینه و آزمایش هاى خون و سونوگرافى قرار گیرد تا مشخص شود که او مشکل تخمدانى، فوق کلیوى یا مشکل محیطى و فامیلى دارد و پس از آن مطابق با علت بیمارى داروهایى براى او تجویز خواهد شد.
•امکان دارد که هیچ یک از عللى که نام بردید، در فرد مشاهده نشود ولى او دچار پرمویى باشد؟
بله، در صورتى که علت را پیدا نکنیم پرمویى او را «ایدیوپاتیک» مى گوییم که بر حسب شدت یا ضعف آن، داروهاى خاصى را تجویز مى کنیم.
•به طور کلى درمان هیرسوتیسم به چند روش انجام مى شود؟
دو روش دارویى و فیزیکى داریم. بحث دارویى که کاملاً تخصصى است و به گفتن آن نیازى نیست، اما درمان فیزیکى شامل: استفاده از تیغ، کندن موها (اپیلاسیون) کم رنگ کردن (دکلره)، الکترولیز (سوزاندن ریشه موها) و لیزردرمانى است. ضمن اینکه به خانم ها توصیه مى کنیم وزن خود را متعادل نگه دارند. چون یکى از عوامل شایع پرمویى، چاقى است.
•استفاده از تیغ و یا کندن موها (اپیلاسیون) به افزایش و رشد موها یا ضخیم شدن قطر آنها کمک نمى کند؟
اگر فردى زمینه ابتلا به پرمویى را نداشته باشد به هیچ شکلى دچار هیرسوتیسم نمى شود. پس براى تمیز کردن موهاى بدن و صورت فرد مى توان از این راه ها کمک گرفت. در صورت عدم رضایت ممکن است شخص نیاز به درمان داشته باشد که باید توسط پزشک متخصص غدد، پوست و یا زنان راه درستى به او نشان داده شود.
البته گاهى درمان دارویى به تنهایى اثر نمى کند و شخص باید توامان از روش لیزر و الکترولیز هم استفاده کند.
•شما به عنوان متخصص پوست و زیبایى، کدام یک را به عنوان گزینه اول انتخاب مى کنید؟
به افرادى که با رشد طبیعى موهاى بدن مواجه هستند، تراشیدن موها یا کندن با موچین و بند انداختن یا دکلره (بور کردن مو) را توصیه مى کنم که راحت و کم خرج تر است. استفاده از موم و کرم هاى موبر هم روش هاى مناسبى هستند که براى بدن ضررى ندارند. ولى گاهى رشد موها به قدرى سریع مى شود که با این راه ها نمى توان ظاهر زنانه را حفظ کرد که در این صورت الکترولیز و لیزر (درمان فیزیکى) را پیشنهاد مى دهم.
•لیزر درمانى و الکترولیز چه عوارضى بر پوست به جا مى گذارند؟
در الکترولیز سوزن ریز را وارد ریشه مو مى کنند و آن را مى سوزانند. این کار، دردناک و وقت گیر است و اگر بهداشت رعایت نشود و فرد درمانگر از سوزن یک بار مصرف استفاده نکند، خطر عفونت، هپاتیت و حتى ایدز را ایجاد مى کند. علاوه بر آن الکترولیز بسیار کند پیش مى رود و با سریع ترین دست در هر مرحله، ۳۰ درصد موها مى سوزند و فرد بایستى براى سوزاندن یک محیط کوچک مثل چانه بارها مراجعه کند. در افراد هیرسوت چون رشد موها زیاد و سریع است تقریباً درمان آن چند سال طول مى کشد و این طولانى شدن و تکرار الکترولیز خطر ایجاد «اسکار» روى پوست را دارد. یعنى اینکه جاى سوزن ها در محل سوزاندن ریشه مو مى ماند که به یکدستى و زیبایى پوست لطمه مى زند. اما روش لیزرى عوارض کمترى دارد. پس از اتمام کار هم لازم است فرد سالى یک بار توسط متخصص لیزر درمانى تحت معاینه و درمان قرار گیرد تا از رشد موهاى جدید جلوگیرى شود.
•یعنى لیزر، عارضه اى ندارد؟
لیزر درمانى هم در چند مرحله انجام مى شود و ممکن است پوست فرد را بسوزاند که به دنبال آن عفونت ایجاد مى شود و در محل سوختگى، لکه روى پوست بماند. ولى این مسئله بسیار کم اتفاق مى افتد. ضمن اینکه عوارض لیزر از الکترولیز و حتى داروهاى ضد هیرسوتیسم بسیار کمتر است. اشکال بزرگ لیزر را هزینه بالاى آن مى دانم. چون دستگاه هاى لیزرى گرانقیمت هستند و نگهدارى از آنها هم پرهزینه است. به همین جهت درمان با لیزر، هزینه بالینى دارد.
•هزینه لیزر درمانى تقریباً چه قدر تمام مى شود؟
قیمت آن بسته به وسعت و اندازه اى که لیزرى مى شود، تفاوت دارد. مثلاً قیمت لیزر کردن چانه برابر با قیمت کل نواحى صورت مى شود.
•اگر بخواهیم از تسهیلات دولتى جهت رفع موهاى زاید از لیزر درمانى استفاده کنیم باید به کجا مراجعه کنیم؟
تا جایى که من اطلاع دارم مراکز دولتى، هنوز دستگاه هایى براى درمان هیرسوتیسم راه اندازى نکرده اند و لیزر درمانى فقط در مراکز خصوصى انجام مى شود که با ارز بالا دستگاه را وارد مى کنند و هزینه بالایى را متقبل مى شوند.
•صحبتى اگر مانده است بفرمایید.
در پایان باید ذکر کنم که چند تار موى اضافى در ناحیه چانه یا سبیل زنان، هیرسوتیسم به حساب نمى آید. این موها را به روش فیزیکى مى شود از بین برد و جاى نگرانى ندارد. اما در صورت مشاهده موهاى ضخیم و تیره در قسمت هایى مثل کمر، سینه، پاها، زیر گردن و ران و… با مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات و سونوگرافى و… بیمارى را کشف و درمان را آغاز کنند.
