مقدمه اولین بار اسیدهای چرب ضروری موسوم به امگا ۳(EFA) در سال ۱۹۷۰ معرفی و توصیف شدند. در آن سال ها دایربرگ یک محقق دانمارکی و همکارانش دریافتند، اسکیموهای گرینلند علی رغم مصرف فراوان چربی ها، چربی خون پایینی دارند و در میان آنها بیماری های عروقی شیوع کمی دارد.
اسکیموها غذاهای چرب خود را از فوک دریایی ، وال و ماهی های چرب به دست می آورند. همزمان مشاهده شد در کشورهای غربی علیرغم مصرف روغن های گیاهی میزان بیماری های عروقی قلب نرخ بالایی دارد.
حتی اسکیموهایی که به شهرها مهاجرت کرده و رژیم غذایی غربی مصرف می کردند نیز نرخ بالایی از بیماریهای عروقی قلب داشتند. این مطالعه نشان داد تغذیه بیش از نژاد در بیماریهای عروقی قلب موثر است. بعدها روشن شد بالابودن میزان امگا ۶ در رژیم های غذایی غربی و فقدان آنزیم های لازم در بدن انسان جهت تغییر امگا ۶ به امگا ۳ عامل این تفاوت چشمگیر است .
از آن زمان تاکنون هزاران مطالعه و تحقیق بالینی برروی اسیدهای چرب موسوم به امگا ۳ صورت گرفته است و هرکدام به نحوی بر فواید چشمگیر اسیدهای چرب امگا ۳ تاکید می کنند.
در سال ۱۹۸۳ اولین مورد فقر امگا ۳ در بدن انسان با علایم بالینی واضح گزارش شد. بیمار دختر ۶ ساله ای بود که در اثر اصابت گلوله به دنبال اعمال جراحی مکرر در بخش مراقبت های ویژه (ICU) بستری بود و تنها از طریق تغذیه داخل سیاهرگی تغذیه می شد. پزشکان مشاهده کردند علی رغم دقت در تغذیه صحیح ، این بیمار دچار علایم عصبی ، بی حسی و فلج موقتی (نوروپاتی ) شده است و جستجوهای بیشتر روشن کرد رژیم غذایی این بیمار فاقد امگا ۳ کافی بوده است . از آن تاریخ به بعد محصولات ویژه تغذیه از طریق سیاهرگ با امگا ۳ مورد تایید و تاکید قرارگرفت .
با این همه در حال حاضر عده کمی از مردم می دانند اسیدهای چرب ضروری واقعا چگونه عمل می کنند و چگونه می توانند از میزان جذب کافی آنها اطمینان حاصل کنند. این پایگاه اینترنتی جهت در اختیار قراردادن اطلاعاتی قابل اطمینان در این زمینه به مسئولین بهداشتی و عموم علاقمندان ایجاد شده است.
چربی ها و اسیدهای چرب
چربی ها شهرت بدی یافته اند. نام چربی ها همواره با چاقی ، بیماریهای قلبی و بسیاری از بیماریهای دیگر همراه است . اما آمارها نشان می دهند در کشورهای صنعتی برای مثال ایالات متحده سهم مصرف چربی در کل کل انرژی دریافتی از سال ۱۹۶۲ تا سال ۲۰۰۰ میلادی از %۴۰ به %۳۴ کاهش یافته است ولی با این وجود مسولان بهداشتی آمریکا اعلام می کنند:
امریکایی ها امروز بیش از پیش چاق تر شده اند و سلامتی شان در معرض تهدید بیماریهای ناشی از چاقی قرار دارد. به این ترتیب در حال حاضر توصیه های بهداشتی در زمینه تغذیه، از کاهش سهم چربی ها در غذا به تغییر کیفیت چربی های خوراکی تبدیل شده است.
انواع مختلف چربیهای موجود در رژیم غذایی در سه گروه قرار دارند: اشباع، غیر اشباع یگانه و غیراشباع چندگانه .چربیهای اشباع چربیهای جامد مشتق از منابع حیوانی مثل کره، دنبه و چربی موجود در گوشت قرمزاند که در بسیاری از غذاهای آماده نیز به کار می روند. ا
ز نظر شیمیایی چربیهای اشباع متشکل از زنجیره ای از اتمهای کربن اند که از طریق پیوندهای ساده به هم متصل شده اند. در واقع در این وضعیت حداکثر تعداد اتمهای هیدروژن به آنها متصل خواهند بود. این انواع، چربیهایی هستند که باید در رژیم غذایی کاهش داده شوند.
چربیهای غیر اشباع به این علت غیر اشباع نامیده می شوند که از لحاظ شیمیایی می توان اتمهای هیدروژن بیشتری را به آنها اضافه کرد. آنها شامل اسیدهای چرب غیراشباع یگانه (MUFA) می شوند که از زنجیره ای از اتمهای کربن با یک باند دوگانه تشکیل یافته اند. آنها دمای ذوب پائینتری نسبت به چربیهای اشباع دارند و در نتیجه معمولا مایعند. روغن زیتون بهترین مثال شناخته شده آنها است که غالبا از اسیدهای چرب غیراشباع یگانه تشکیل شده است .
اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه (PUFA) در زنجیره کربنی خود بیش از یک پیوند دوگانه دارند. در روغن های خوراکی معمولا ۲تا ۶ا پیوند دوگانه یافت می شود. روغن های گیاهی مثل روغن آفتابگردان و روغن های بدست آمده از ماهیها، حاوی مقادیر معتنابهی از این نوع اسیدهای چرب است.
اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه خود به دو زیر گروه تقسیم می شوند که امگا ۶ و امگا ۳ نام دارند. این اسیدهای چرب گاهی به صورت n-6 ، n-3 و یاw-6 ، w-3 نوشته می شوند. هر دوی این اسیدهای چرب برای سلامتی و رشد طبیعی بدن مفید و لازمند.
هر دو نوع اسیدچرب امگا ۳ وامگا ۶ به گروهی از چربیهای غیراشباع چندگانه به نام اسیدهای چرب ضروری تعلق دارند، چرا که علیرغم ضروری بودن آنها برای حیات و سلامت، انسان نمی تواند خود آنها را بسازد. این مواد را نمی توان حذف یا با مواد دیگر جایگزین کرد و هر دو باید برای سلامت انسان به میزان مناسب و متعادلی در رژیم غذایی وجود داشته باشند.
این دو اسید چرب ، از نظر ساختمان شیمیایی و نقش آنها در بدن با هم متفاوتند. هر دو خانواده اسیدهای چرب امگا۶ و امگا ۳ بیش از یک پیوند دوگانه، در زنجیره کربن خود دارند. اولین پیوند دوگانه در همه اسیدهای چرب موجود در خانواده امگا ۶ بین ششمین و هفتمین اتم کربن (که از اتم کربن متیل (CH3) انتهایی شمرده می شود) قرار دارد، در حالی که در اسیدهای چرب خانواده امگا ۳ اولین پیوند دوگانه بین اتمهای کربن ۳و ۴ است. هر دو گروه از این اسیدهای چرب از اجزای حیاتی غشاهای سلولی بدن هستند که بدن انسان آنها را در راه تولید آیکوسانوییدها به کار می برد.. آیکوسانوییدها گروهی بزرگ از مواد فوق العاده فعال مثل پروستاگلاندین ها، لوکوترین ها و لیپوکسین ها هستند که مواد حاصل از سوخت و ساز آنها عملکردهایی متفاوت دارند.
اسیدهای چرب غیر اشباع چندگانه با زنجیره بلند امگا ۳ و امگا ۶
هم امگا ۳ و هم امگا۶ با شرکت در فرآیند فعالیت های کید اشکال شیمیایی پیچیده تری به خود می گیرند و به اسیدهای چرب چندگانه زنجیره بلند (حیوانی) تبدیل می شوند.
با توجه به رقابت این دو اسید چرب برای شرکت در این فرآیند در صورت عدم وجود تعادل میان آنها، اسید چرب ضروری که در موضع ضعف قرار دارد امکان شرکت در فعالیت های کبد را نمی یابد. یک کبد سالم می تواند تنها%۱۰ از اسیدهای چرب ضروری را که بدن دریافت می کند به فرآورده های زنجیره بلند تبدیل کند. دانشمندان در مورد این که آیا آنچه بدن ما بدان نیاز دارد صرفا فرآورده های زنجیره بلند اسیدهای چرب ضروری است یا امگا۳ و امگا۶ نباتی نیز در بدن مستقیما مورد استفاده قرار می گیرند اتفاق نظر ندارند منتهی اهمیت وجود انواع زنجیره بلند یا حیوانی این دو اسید چرب ضروری در جیره غذایی مورد تایید قاطبه آنان قرار دارد
نقش اسیدهای چرب ضروری در بدن چیست
اسیدهای چرب ضروری مثل سایر چربیها برای بدن انرژی فراهم می کنند. ارزش ایجاد انرژی آنها مشابه سایر چربیها و روغن ها است ولی برخلاف چربیهای اشباع شده نقش مهمی در سلامت بدن دارند. در واقع همان طور که از نامشان پیداست آنها برای بدن ضروری اند و از آنجا که بدن ذخایر محدودی از آنها دارد باید بطور منظم مصرف شوند.
هر دو گروه مهم اسیدهای چرب ضروری (EFA) امگا ۶ و امگا ۳ اجزایی از سلولهای عصبی و غشاهای سلولی را تشکیل می دهند. آنها توسط بدن به آیکوسانوییدها، لوکوترین ها و پروستاگلاندین ها تبدیل می شوند که در اکثر فعالیتهای متابولیسم در بدن شرکت دارند.
EFA ها به دلیل حضورشان در غشا سلولی در فعالیت های فیزیولوژیک بدن نیز شرکت دارند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
تنظیم فشار درون چشم، مفاصل و عروق خونی و هدایت پاسخهای ایمنی تنظیم ترشحات بدن و میزان ویسکوزیته (چسبندگی یا گران روی) آنها گشاد و تنگ کردن عروق خونی تنظیم گردش خون جانبی هدایت هورمونهای درون ریز به سلولهای هدف خود تنظیم عضلات صاف و رفلکس های خودکار بدن اتنظیم سرعت تقسیم سلولی حفظ حالت سیالی و کشسانی غشاهای سلولی تنظیم ورود و خروج مواد در سلولها انتقال اکسیژن از گلبولهای قرمز خون به بافتها حفظ عملکرد صحیح کلیه ها و تعادل مایعات بدن متحرک نگاه داشتن چربیهای اشباع در جریان خون جلوگیری از چسبیدن سلولهای خونی به همدیگر (و در نتیجه عدم تشکیل لخته های خونی که علت حملات قلبی و سکته های مغزی هستند) تنظیم میزان آزادشدن مواد التهابی از سلولها که می تواند سبب شروع واکنشهای حساسیتی گردد. تنظیم انتقالات و ارتباطات عصبی. در صورتی که رژیم غذایی فاقد یکی از این اسیدهای چرب امگا ۳ یا امگا ۶ به مدت طولانی باشد، بیماریهای تحلیل برنده ا (دژنراتیو) ایجاد خواهند شد
برقراری تعادل بین اسیدهای چرب ضروری
هر دو نوع اسید چرب امگا ۳ و امگا ۶ برای بدن ضروری هستند اما بدن به نسبتی از این دو اسید چرب نیاز دارد که در رژیم غذایی معمول کنونی یافت نمی شود. متخصصین معتقدند که انسانها با رژیمی تکامل یافته اند که میزان امگا ۶ در آن ۱تا ۲ا برابر میزان امگا ۳ بوده است، اگرچه برخی دیگر بر این عقیده اند که نسبت مذکور یک به یک بوده است. در حال حاضر نسبت اسیدهای چرب امگا ۶ به امگا ۳ در رژیم غذایی مردم انگلستان ۸ به ۱، در آمریکا حدود ۱۰به ۱ و در استرالیا تقریبا ۱۲به ۱ است.
بعضی افراد در این جوامع حتی رژیمی نامتعادل تر دارند. از آنجا که این دو اسید چرب نقش های بسیار وسیعی در بدن دارند، در صورتی که بین آنها تعادل مناسب برقرار نباشد آسیب های بسیاری به نواحی مختلف بدن وارد می شود. هنوز مشخص نشده که چه میزان عدم تعادل بین این دو اسید چرب موجب آسیب به بدن می شود و در عمل این نسبت ممکن است در انسانهای مختلف متفاوت باشد
امگا۳ برای یک عمر سلامتی
اسیدهای چرب امگا ۳ در هر مرحله از زندگی ضروری اند. آنها حتی قبل از تولد در غشای سلولی همه سلولهای بدن یافت می شوند و باعث تجهیز ایده آل غشای سلولی برای انجام وظایف خود می شوند. این اسیدهای چرب همچنین در تنظیم کلیه عملکردهای زیست شناختی، در دستگاه های قلبی عروقی، تولید مثل، ایمنی و عصبی به کارمی روند. این ماده حیاتی در هر دوره از مراحل زندگی به صورتی خاص
از جنینی تا آستانه نوجوانی
اساس یک زندگی پر از سلامت در کودکی نهفته است، دریافت منظم و صحیح اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ از گهواره و بلکه پیش از آن در دوره جنینی سبب محافظت از بدن در مقابل بسیاری از امراض امروزی می شود – امراضی که منشا بیماریهای ناتوان کننده مزمن و علت مرگ های زود هنگام هستند. وقتی جنین در حال گذراندن دوره تکامل خود طی سه ماهه آخر حاملگی است، در مغز و دستگاه عصبی او یکی از مشتقات زنجیره بلند امگا۳ به نام DHA تجمع می یابد. این ماده جزیی اساسی برای تکامل بافت مغز، رشد سلولهای عصبی و شبکیه چشم است.
جنین تا قبل از تولد DHA مورد نیاز خود را از مادر تامین می کند (به قسمت ((مراحل زندگی – ۲)) مراجعه شود). پس از تولد نیز کودکان این ماده را از شیر مادر به دست می آورند. شیر مادر بطور نسبی ۳ تا ۴ برابر بیش از هر ماده غذایی دیگر حاوی امگا ۳ و امگا ۶ است.
مقادیر فراوان DHA وقتی به کودک می رسد که مادر غذاهای حاوی امگا ۳ بسیار مصرف کند. کودکانی که از شیشه شیر می خورند ممکن است در صورتی که شیر خشک آنها غنی از اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه مثل DHA نباشد، امگا ۳ کافی دریافت نکنند. تا همین اواخر به این شیر خشک ها هیچ اسید چرب غیر اشباع چندگانه با زنجیره بلند (LCP) اضافه نمی شد.
مطالعات نشان داده است که مغز کودکانی که با شیر خشک تغذیه شده اند نسبت به کودکانی که از شیر مادر استفاده کرده اند DHA کمتری دارد. کودکان تغذیه شده با شیر خشک احتمالا DHA کمتری هم در بافت های عصبی خود نسبت به کودکان تغذیه شده با شیر مادر دارند و ممکن است دچار تاخیر در تکامل چشم نیز بشوند.
شیرخواران نارس نسبت به نوزادان ترم (رسیده )، DHA کمتری در بافتهای بدن خود دارند. این کودکان در صورتی می توانند عقب افتادگی رشدی خود را جبران کنند که از شیر مادر یا شیر خشک های غنی شده با امگا۳ استفاده کنند.
در یک بررسی برای مطالعه اثر اضافه کردن DHA به شیر خشک، نوزادان تغذیه شده با این نوع شیرها نه تنها در زمان آزمون عکس العمل هوشی بیشتری داشتند (در سن ۴ ماهگی )، بلکه در ۶ سالگی نیز توانایی بیشتری در حل مساله داشتند.
محققین همچنین دریافتند که توانایی حل مساله و قدرت تصمیم گیری این کودکان همچنان رو به افزایش است. مطالعات جدیدتر نشان می دهد تغذیه نوزادان با شیرهای خشک حاوی امگا ۳ به صورت معنی داری موجب پایین بودن فشارخون در کودکان در سنین بالاتر می شود.
در مورد اثرات دریافت کافی امگا۳ بر رایج ترین بیماری های کودکان نیز پژوهش های دامنه داری صورت گرفته است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم. بر سلامت ما اثر می گذارد.
آسم و آلرژی کودکان
دانشمندان در تحقیقات انجام شده ارتباطی را بین افزایش حساسیت و پیدایش آلرژی در صورت مصرف مقادیر بسیار امگا ۶ یا مقادیر کم امگا ۳ یافته اند که سبب اختلال در یک اسید چرب غیر اشباع چندگانه شده است. مطالعاتی که در دانشگاه سیدنی انجام شده نشان می دهد کودکانی که به طور منظم غذاهای حاوی امگا۳ می خورند نسبت به آنهایی که خیلی کم از این مواد مصرف می کنند چهار برابر کمتر در معرض ابتلا به آسم قرار دارند. در سایر مطالعات نشان داده شده که روغن ماهی به عنوان یک منبع امگا۳در درمان سایر بیماریه
اختلالات دیس پراکسی ، ناخوانی و بیش فعالی (ADHD)
مصرف امگا ۳ با عملکرد مغز در ارتباط است و تحقیقاتی که در انگلستان انجام شده حاکی از نتایج بسیار مثبت غنی سازی غذای گروهی از کودکان دچار مشکلات رفتاری و اختلالات یادگیری با مکمل های روغن ماهی بوده است. محققین عقیده دارند که کمبود اسیدهای چرب به معنی عدم انتقال صحیح و کامل پیامهای عصبی در مغز است، به نحوی که در اثر این اختلال شیمیایی فرآیند یادگیری با مشکل مواجه می شود. ای ریوی چون فیبروزکیستیک موثر است.
پرخاشگری
مطالعاتی که در دانش آموزان صورت گرفت نشان داد که احساس پرخاشگری نسبت به دیگران در این گروه خصوصا در شرایط پر تن، در اثر اضافه کردن DHA به رژیم غذایی شان به طور قابل توجهی کاهش یافت.
نظر برخی متخصصین بر این است که مصرف کم اسیدهای چرب ضروری چندگانه با زنجیره بلند امگا ۳ (یعنی انواع غیراشباع EPA و DHA ) ممکن است در ایجاد عصبانیت حین رانندگی و حین خرید و نیز سایر تظاهرات رفتارهای خشن در برابر دیگران نقش داشته باشد. از نوجوانی تا جوانی
نوجوانان باید با تغییرات دوران بلوغ سازگار شوند. بدن آنها دچار تغییراتی می شود و آنها مجبور می شوند تا با هیجان ذهنی که در اثر نوسانات هورمونی ایجاد می گردد، فشار ناشی از استقلال فردی آنها، یافتن شغل و تشکیل زندگی اجتماعی مستقل سازش یابند.
مردان و زنان در دهه های ۲۰ و ۳۰ زندگی خود به ثبات می رسند و خانواده تشکیل می دهند. در این زمان است که اگر روش زندگی و الگوی مصرف غذای صحیحی برای خود انتخاب نکنند پایه های مشکلات جسمی آنها ند که در دهه های چهارم و پنجم زندگی گذارده می شود.
با این وجود این تمام ماجرا نیست و عدم برخورداری از یک زژیم سالم حاوی مقادیر کافی و متعادل از امگا۳ در همین سنین نیز مشکلاتی را ایجاد می کند که در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود:
قاعدگی دردناک
یک بررسی در شهر سین سیناتی ایالات متحده بین نوجوانان دختری که قاعدگی دردناک داشتند نشان داد که استفاده از مکمل های حاوی امگا ۳ علایم آنها را به طور قابل توجهی کاهش می دهد. در این مطالعه دختران نوجوانی که کپسول های روغن ماهی مصرف می کردند نسبت به کسانی که از کپسول های دارونما استفاده می کردند درد و ناراحتی بسیار کمتری در این هنگام داشتند.
تمایل به خودکشی
میزان خودکشی در بین مردان جوان از همه گروه های دیگر بالاتر است . دانشمندان در ایالات متحده در این زمینه نقش احتمالی اسیدهای چرب امگا ۳ را مطرح کرده اند. کسانی که غلظت سروتونین ۵HIAA آنها پایین است به طور ویژه ای مستعد خودکشی و بروز رفتارهای ناگهانی و غیرقابل پیش بینی هستند.
محققین دریافته اند که غلظت کم DHA در پلاسما با غلظت پایین ۵HIAA موجود در مایع مغزی نخاعی مرتبط است. اهمیت این یافته به این علت است که میزان ۵HIAA تعیین کننده سطح سروتونین است. سروتونین ماده ای کلیدی در بیوشیمی افسردگی، خودکشی و رفتارهای خشن است .
افسردگی
مطالعاتی که در بیماران افسرده انجام شده نشان می دهد سطح خونی اسیدهای چرب امگا ۳ در آنها کمتر از میزان متوسط است. مطالعه دیگری که در بیماران شدیدا افسرده انجام شده حکایت از بهبودی چشمگیر آنها در صورت استفاده درمانی از مواد حاوی امگا ۳ دارد.در چندین مطالعه نشان داده شده است که سطح خونی اسیدهای چرب امگا ۳ با زنجیره بلند در افراد دچار افسردگی پایین است.
یکی از مهمترین این مطالعات به تاثیر مصرف روغن ماهی در گروهی از بیماران دچار افسردگی شدید (با افکار خودکشی) که به علت وخامت حالشان در بیمارستان بستری بوده اند پرداخته است. پس از ۴ ماه بیماران تحت درمان با روغن ماهی آنقدر بهبودی حاصل کرده بودند که مطالعه متوقف گردید، چرا که از لحاظ اخلاقی ادامه دادن به انکار تاثیرات مثبت امگا ۳ و در نتیجه ادامه درمان گروه شاهد با روغن زیتون صحیح نبود.
زایمان پیش از موعد
میزان امگا۳ موجود در بند ناف در مورد زایمان های پیش از موعد و نوازادان نارس به نسبت نوزادان طبیعی کمتر است. لذا تصور می شود که EPA امگا ۳ می تواند سبب پیشگیری از تولد نوزادان نارس گردد. شواهدی نیز مبنی بر همراهی پیش اکلامپسی – بیماری بالقوه مرگبار دوران حاملگی – با کمبود اسیدهای چرب امگا ۳ وجود دارد.
افسردگی پس از حاملگی
در سه ماهه سوم حاملگی (آخرین سه ماهه حاملگی) مهم است که مادر ذخیره ای کافی از اسیدهای چرب امگا ۳ داشته باشد. حدود ۷۰ درصد از کلیه سلولهایی که در یک مغز بالغ وجود دارند در طی این دوران حساس ساخته می شوند.
DHA امگا ۳ که نقش اصلی را در این روند برعهده دارد از طریق جفت از مادر به جنین منتقل می شود. اگر رژیم غذایی مادر نتواند مقادیر کافی DHA مورد نیاز کودک را تامین کند، از ذخایر بدن او استفاده خواهد شد تا نقص موجود جبران شود.
برخی از متخصصین عقیده دارند از آنجایی که مغز انسان منبعی غنی از DHA است، مغز مادران منبعی برای تغذیه و رفع نیاز کودک به DHA محسوب خواهد شد.
مقایسه بین کشورهای مختلف نشان داده است که میزان افسردگی متعاقب حاملگی در کشورهایی که از ماهی زیاد استفاده نمی کنند بالاتر است و بالعکس. لکن اینکه این مشکل در اثر کاهش DHA مادر طی دوران بارداری ایجاد شده هنوز در حد فرضیه بوده ونتایج آن مشخص نیست. در صورتی که DHA موجود برای کودک کافی نباشد، تکامل جنین ممکن است مختل شده موجب افت ضریب هوشی کودک و کاهش تیزی بینایی او گردد
سرطان سینه
بررسی ها نشان داده است زنانی که درابتدای جوانی ازدواج می کنند و باردار می شوند نسبت به کسانی که چنین نیستند کمتر در معرض سرطان سینه قرار دارند. مطالعات دیگر نشان داده است که دریافت میزان کافی و متعادل امگا۳ در ابتدای جوانی چرخه ای مشابه آنچه براثر حاملگی در این سنین روی خواهد داد را در بدن فعال می کند و خطر این ابتلا به این نوع سرطان را کاهش می دهد.
میانسالی
اکثر کسانی که در سنین ۴۰ تا ۵۰ سالگی قرار دارند شاهد بیماری سخت یا مرگ کسی از نزدیکان خود بوده اند که از نظر سنی تفاوت زیادی با آنها نداشتند. سرطان و بیماری های قلبی می توانند در سنین پایین به صورتی غیرمنتظره بیماران را به کام مرگ بکشند. بسیاری از بیمارهای سنین پیری اغلب برای اولین بار در این دوران پدیدار می شوند.
بیماریهای قلبی
شواهد رو به فزونی بر نقش اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ در حفاظت از بدن در برابر حمله های قلبی و مرگ های ناگهانی تاکید دارند. ثابت شده است دریافت دراز مدت روزانه ۰/۵ تا یک گرم امگا۳ خطر حملات قلبی را %۳۵ کاهش می دهد.
کسانی که دچار بیماری قلبی هستند باید با دقت بیشتری به توصیه های پزشکی مبنی بر مصرف امگا ۳ عمل کنند. اسیدهای چرب امگا ۳ همچنین از طریق بالابردن میزان تحمل به سرما و به تاخیر انداختن انقباض ناگهانی (اسپاسم) عروق خونی در حفظ خونرسانی اندام نقش دارند.
سرطان
شواهد کافی وجود دارد که نشان می دهد رژیم غذایی غنی از امگا ۳ می تواند از وقوع سرطان های پستان و پروستات پیشگیری و از رشد تومور پس از ایجاد آن جلوگیری کند.
مطالعات آزمایشگاهی که برروی چندین نوع سرطان از قبیل سرطان کولون انجام شده اند احتمال مرگ سلولهای توموری را در اثر مواجهه با اسیدهای چرب امگا ۳ مطرح کرده اند.
همچنین در سالهای پاییزی عمر است که اولین نشانه های بیماریهای مزمن و تحلیل برنده ظاهر می شوند. بسیاری از آنها در نتیجه داشتن رژیم های غذایی و شیوه های زندگی نامناسب به مدت طولانی ایجاد می شوند.
با این حال تغییر در رژیم غذایی یا شیوه زندگی حتی در این مرحله از زندگی نیز بهبودی به همراه داشته است. این تغییرات عبارتند از: قطع مصرف سیگار روآوردن به ورزش مصرف بیشتر سبزیجات و میوه (حداقل ۵ میوه در روز) مصرف کم چربی های اشباع و غذاهای فرآوری شده تنظیم نسبت مصرف چربی های امگا ۳ به امگا ۶ (به صورتی که نسبت امگا ۳ به امگا ۶ در کل جیره غذایی حدود ۱:۲یا ۳ا ۱: باشد).
بیماریهای ریوی
محققین دانشگاه مینسوتا گزارش کرده اند که سیگاری هایی که بطور منظم ماهی (به عنوان یک غذای غنی از امگا۳) می خورند کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماریهای مزمن انسدادی ریه مثل برونشیت مزمن و آمفیزم هستند.
این مطالعه روی ۸۹۶۰ فرد سیگاری انجام شد که %۴۵ آنها در لحظه مطالعه سیگاری بودند. طی این بررسی مشخص شد که خطر ایجاد برونشیت مزمن در سیگاری های قبلی یا فعلی که چهار وعده ماهی در هفته می خوردند نسبت به سیگاری هایی که تنها یک یا دو وعده ماهی در ماه مصرف می کردند نصف است.
احتمال ابتلا به آمفی زم در کسانی که ماهی زیاد مصرف می کردند تنها %۱۳ سیگاری هایی بود که کم ماهی مصرف می کردند. مصرف ۴ وعده ماهی در هفته معادل با مصرف روزانه حدودیک گرم روغن ماهی (شامل EPA و DHA) است. توجیه اصلی دانشمندان در این مطالعه مهار چرخه های التهابی ناشی از سیگار توسط امگا ۳ بوده است.
آرتروز
اولین صدمات و دردهای ناگهانی آرتروز معمولا در سنین میانسالی آشکار می شود. کسانی که ورزش سنگین کرده اند بخصوص اگر صدمات ایجاد شده در این ورزشها پایدار باشد، بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز خصوصا در زانو هستند.
در سال ۱۹۹۸ مطالعات پزشکی نشان داد که اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ می توانند در آرتروز مفید واقع شوند. محققین دریافتند که روغن به دست آمده از جگر ماهی های روغنی – مکمل خوبی برای امگا ۳ – نه تنها التهاب، درد و خشکی مفصل را در آرتروز بهبود می بخشد بلکه می تواند از تخریب غضروفها نیز که بالشتک های مفصلی اند جلوگیری کند.
دید چشم
در یک مطالعه در استرالیا مشخص شد که بین رژیم غذایی و تحلیل ماکولا (قرص بینایی شبکیه که لکه زرد را احاطه می کند) در اثر افزایش سن (AMD) ارتباط وجود دارد. مطالعه دیگری که روی بیش از ۳۵۰۰ نفر افراد ۴۹ سال و بالاتر انجام شد نشان داد که مصرف متداول و زیاد ماهی احتمالا از AMD دیررس یا پیشرفته جلوگیری کردهمصرف ماهی به صورت بیش از یک بار در هفته خطر ایجاد AMD را در مقایسه با کسانی که در ماه کمتر از یکبار ماهی مصرف می کردند به نصف می رساند.
کسانی که مصرف کلسترول بالایی دارند به طور قابل توجهی در معرض خطر ابتلا به AMD هستند، در حالی که مصرف بالای چربی های غیر اشباع چندگانه امگا ۳ احتمال ابتلا به AMD
مشکلات زنان پس از یائسگی
با شروع دوران یائسگی مرحله ای بحرانی در سلامت جسمی و روحی زنان آغاز می شود. در این زمان با پایان دوران باروری، بدن آنان دستخوش تغییرات هورمونی خاصی می شوند که شاخص آن کاهش ترشح هورمون های استروژن، قطع عادت ماهیانه و بروز گرگرفتگی است.
بدین ترتیب دوره های ماهیانه تخمگذاری قطع می شود و زنان مسیر جدید زندگی خود را بدون ویژگی باروری آغاز می کنند. که به نوبه خود با عوارضی همراه است.
بعضی از عوارض یائسکی عبارتند از افزایش ریسک بیماریهای قلبی عروقی و فشارخون، تشدید روند پوکی استخوان، اختلالات خلق، افسردگی و بدخوابی و فزایش خطر چاقی و دیابت را کاهش می دهد.
افزایش خطر بیماریهای قلبی
به نظر می رسد زنان با شروع دوران یائسگی از اثرات حفاظتی هورمون های جنسی زنانه محروم می شوند و ریسک بیماریهای عروقی که پیش از سنین یائسگی نزد زنان در مقایسه با مردان کمتر بود به تدریج به سطحی مشابه مردان می رسد.
آمارها نشان می دهد میزان حملات قلبی در زنان یائسه معادل مردان و مرگبارتر از جنس مذکراست.امگا ۳ از آزمون های متعددی برای مهار و کنترل بیماریهای قلبی عروقی موفق بیرون آمده است و لذا توصیه می شود زنان در سنین یائسگی از دریافت مقادیر کافی امگا ۳مطمئن شوند.
امگا ۳ با کاهش فشارخون، افزایش قدرت ارتجاعی عروق، متعادل کردن چربی های خون، برطرف کردن میزان افزایش یافته تری گلیسرید و کاهش میزان چسبندگی پلاکتی در کاهش ریسک حوادث قلبی عروقی نقش اثبات شده دارد.
پوکی استخوان
استئوپروز یا پوکی استخوان را در دوران یائسگی باید واقعه بسیار مهمی تلقی کرد. در طی ۷ سال اول یائسگی سالانه حدود ۱تا ۵ درصد توده استخوانی از دست می رود.
در حال حاضر پوکی استخوان یا اسئوپروز یکی از بزرگترین معضلات بهداشتی در کشورهای توسعه یافته قلمداد می شود و درایران نیز بیماری خاموش تلقی می شود که ابعاد خسارات آن همچنان در پس پرده ابهام باقی مانده است.
شکستگی های متعاقب اسئوپروز خسارات جانی و مالی فراوانی به همراه دارد. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد زنان یائسه که دچار شکستگی استخوان ران می شوند در طی ۶ ماه فوت می کنند و بقیه نیز معمولا زمینگیر می شوند.
شکستگی های مهره حتی از شکستگی لگن نیز شایع تر است و حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد زنان بالای ۶۰ سال و ۵۰ درصد زنان بالای ۷۵ سال دچار شکستگی های ناشی از فشار معمول به مهره ها می شوند و کوتاهی قد، گوژپشتی و دردهای مزمن پشت ازجمله عوارض این شکستگی ها محسوب می شود.
مطالعات جدید و غیرمنتظره تاثیرات جایگزینی هورمون های زنانه به صورت قرص را برای پیشگیری از روند پوکی استخوان رد می کند و به نظر می رسد زنان یائسه در برابر پوکی استخوان خلع سلاح شده اند. در این میان مطالعات متعدد نشان می دهد امگا ۳ با مهار روندهای التهابی منجر به پوکی استخوان، یک دفاع مناسب و درمانی قابل اعتماد در استئوپروز محسوب می شود.
امگا ۳ با واسطه های التهابی تشدیدکننده فرایند پوکی استخوان رقابت می کند تا سیر پوکی استخوان را کند کند.
در حال حاضر مهمترین توصیه ها در زمینه های پوکی استخوان عبارتند از: مصرف مکمل های کلسیم، فعالیت جسمی مستمر و مصرف امگا ۳ به مقدار کافی است.
افسردگی
یائسگی از علل مهم افسردگی در زنان معرفی شده است . بحث و مطالعه بر سر نحوه ارتباط افسردگی و یائسگی همچنان ادامه دارد، ولی آنچه روشن است افزایش شیوع افسردگی در زنان خصوصا در سنین پس از یائسگی است.
افسردگی در حال حاضر بلای بزرگ عصر ما توصیف شده و به جنس خاصی محدود نمی شود. ولی شکنندگی روانی در زنان یائسه توجه بیشتری را طلب می کند و لذا توصیه می شود در میان عوارض مهم سنین یائسگی به افسردگی توجه خاصی معطوف شود، زیرا باعث می شود بیماران به طور ناخودآگاه از دریافت درمان های لازم برای دیگر مشکلات خود نیز طفره بروند و راه برای بروز عوارض دیگر یائسگی باز بماند.
مطالعات متعددی بر تاثیر بهبودی بخش امگا ۳ در بهبود روند افسردگی صحه می گذارند و از امیدبخش ترین اثرات امگا ۳ اثر آن بر افسردگی است . هنوز مکانیسم اثرات مثبت امگا ۳ بر افسردگی بخوبی روشن نشده است ولی شواهد متعدد بالینی بر آثار درمانی امگا ۳ در بهبود روند افسردگی دلالت می کند.
چاقی و دیابت
سنین یائسگی همچنین سالهای بروز و تشدید چاقی نیز قلمداد می شود. این اضافه وزن تحمیل شدیدی بر دستگاه اسکلتی، قلبی عروقی و هورمونی بدن فرد اعمال می کند. چربی های امگا ۳ با متعادل کردن فرایندهای سوخت و ساز تاثیر شناخته شده ای بر پیشگیری از چاقی دارند.
همچنین با کاهش میزان تری گلیسرید خون و کاهش نیاز به انسولین ریسک بروز دیابت در سنینی بالا نیز کاهش می یابد. مطالعه محققان مرکز غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز نشان می دهد مصرف امگا ۳ از طریق تخم مرغهای کلمبس در افراد مورد مطالعه به کاهش انسولین ناشتا منجر می شود.
انسولین خود به عنوان یک عامل چاق کننده شناخته می شود و کاهش انسولین ناشتای خون کمک شایانی به تعادل وزن افراد می کند. از سویی کاهش انسولین ناشتا با حفظ قند خون در حد طبیعی نشانه فعالیت متعادل پانکراس بوده و لذا مانع از فعالیت فرساینده این غده می شود.
سالهای ریش سفیدی
دوران بازنشستگی در صورتی که با سلامت جسمانی و روانی خوبی طی شود از سالهای بسیار رضایت بخش و فرح بخش زندگی خواهد بود.
ولی متاسفانه در این سنین اغلب قریب به اتفاق افراد دچار کاهش عملکرد و فعالیت های جسمانی می شوند و تحلیل قوای درونی آنها آشکار می شود. حداکثر طول زندگی در حال حاضر ۱۲۰سال تخمین زده می شود; در نتیجه ۶۰ سالگی تنها نیمه راه است !
رژیم غذایی نقش مهمی را در سلامت و طول عمر ایفا می کند و در این بین اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ در حفظ سلامت عمومی بدن و پیشگیری ازبسیاری از ناراحتی های تحلیل برنده مربوط به کهنسالی نقشی عمده دارند.
بیماریهای قلبی عروقی
تا سال ۲۰۲۰ بیماریهای قلبی عروقی خصوصا آترواسکلروز عروق کرونری به علت اصلی مرگ و میر در تمام جهان تبدیل خواهد شد.
آمارها نشان می دهد %۲۴ مردان و %۴۲ زنان یک سال بعد از وقوع سکته های قلبی می میرند، به همین جهت هنوز هم قاطع ترین توصیه، پیشگیری اولیه از وقوع آترواسکلروز و بیماریهای کرونری ناشی از آن است.
بسیاری از مطالعات به ارتباط بسیار قوی بین اسیدهای چرب امگا ۳ و سلامت قلب بخصوص جلوگیری از مرگ های ناشی از حملات قلبی اشاره کرده اند. شواهدی نیز مبنی بر نقش حفاظتی این مواد در پیشگیری از سکته های مغزی ناشی از لخته، به علت بهبود خونرسانی، وجود دارد.
اسیدهای چرب امگا ۳ همچنین از طریق بالا بردن میزان تحمل به سرما و به تاخیر انداختن انقباض ناگهانی (اسپاسم) عروق خونی در حفظ خونرسانی اندام نقش دارند. آثار مثبت امگا ۳ در بهبود حفظ عملکرد قلبی عروقی در جدول مقابل به طور خلاصه بیان شده است.
کاهش فشارخون
اسیدهای چرب ضروری امگا ۳ با اثر بر عملکرد سلولهای پوشاننده عروق، باعث کاهش فشارخون می شوند. بر اساس نتایح یک مطالعه مصرف اسیدهای چرب امگا ۳ موجب کاهش ۲/۱ میلی متر جیوه در فشار سیستولی و ۱/۶ میلی متر جیوه در فشار دیاستولی شده است.
یک مطالعه بسیار بزرگ و آینده نگر با همکاری در چندین مرکز اروپایی نشان می دهد، کودکانی که از شیرهای خشک حاوی امگا ۳ استفاده می کنند در سنین بالاتر از فشارخون پایین تری برخوردارند.
نتایج این مطالعه که در سال میلادی۲۰۰۳ منتشر شد (bmj.com 3may2003) نقطه عطفی در آثار مثبت امگا ۳ تلقی شده است. با کاهش فشارخون می توان از بروز بیماریهای قلبی عروقی پیشگیری نمود.
کاهش تری گلیسرید خون
مصرف امگا ۳ باعث کاهش غلظت تری گلیسرید به میزان ۲۵ تا %۳۰ نیز می شود.
مصرف روزانه اسید چرب ضروری امگا ۳ در درمان تری گلیسرید بالای خون نیز موثر است. گرچه بالابودن تری گلیسرید از عوامل خطرساز در بیماریهای قلبی عروقی محسوب نمی شود.
مطالعه محققان ایرانی در مرکز مطالعات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران نشان می دهد افرادی که با تخم مرغهای حاوی امگا ۳ تغذیه شده اند، تری گلیسریدخون پایین تری دارند و سطح انسولین ناشتا در آنها به میزان چشمگیری کاهش یافته است.
بیماریهای ریوی
آثار اسیدهای چرب امگا ۳ در بیماریهای التهابی بخوبی مشخص شده است و یافته های روزافزونی وجود دارد که نشان می دهد مصرف مواد غذایی حاوی امگا ۳ یا مکمل های حاوی امگا ۳ موجب تنظیم پاسخ های التهابی صادر شده در بیماریهایی التهابی و روماتولوژی می شود.
التهاب نقشی بنیادی در توسعه و تثبیت بیماریهای عروقی قلب و بیماریهای مانند روماتیسم مفصلی، بیماری کرون، سوریازیس و کولیت زخمی دارد. امگا ۳ به عنوان یک ماده ضد التهابی عمل می کند.
بطور طبیعی در بدن ما امگا ۶ به اسید آراشیدونیک تبدیل شده و سپس واسطه های شیمیایی بعدی یعنی لکوترین های گروه چهار B / C و E و دو سری پروستانوییدهای التهابی را ایجاد می نماید.
این گروه از واسطه های التهابی موجب تشدید چسبندگی پلاکتی و فرایندهای پیش التهابی می شوند. در حالی که اسیدهای چرب ضروری امگا ۳ در رقابت با واسطه التهابی ناشی از امگا ۶ مواد ضد التهابی از نسل لکوترین های گروه پنجم B / Cو E و دو سری پروستانوییدهای ضد التهابی در غشا سلولی ایجاد می کند.
این پیشگیری از وقوع التهاب در غشا سلولی، کلید اصلی فهم خاصیت ضد آترواسکلروزی در عروق قلبی و دیگر بیماریهای التهابی تلقی می شود. مطالعات اخیر نشان می دهند که اسیدهای چرب امگا ۳ می توانند با همین فرایندها از تخریب غضروف که نهایتا به آرتروز می شود، جلوگیری کنند.
تحلیل قوای ذهنی
مطالعات نشان می دهند که مصرف امگا ۳ موجب کاهش واسطه های شیمیایی التهابی و در نتیجه سلامت بهتر ذهن، همراه با کاهش اختلال سطح هوشیاری (گیجی) و خطر بیماری آلزایمر می شود.
تحقیقات منتشر شده در سال ۲۰۰۲ در مجله پزشکی بریتانیا BMJ نشان می دهد که افراد مسن تری که ماهی یا سایر غذاهای دریایی را یکبار در هفته مصرف می کنند به طور قابل توجهی کمتر در معرض ابتلا به زوال عقل (خرفتی) هستند. ی
افته های آنها حاکی از آن است که در اثر مصرف اسیدهای چرب امگا ۳، التهاب مغز کاهش می یابد. این مواد در حفظ عملکرد صحیح مغز و نوسازی سلولهای عصبی نیز موثرند.
امگا۳ در بیماری
سلامت مناسب بدن تنها زمانی به دست می آید که مقادیر کافی اسید چرب امگا ۳ از طریق رژیم غذایی به افراد برسد. همچنین نشان داده شده است که افزایش اسیدهای چرب امگا ۳ تاثیری بهبودی بخش بر طیف وسیعی ازبیماریهای مزمن ذهنی و بدنی دارد.
تحقیقات در حال انجام مرتبا یافته های مثبتی را در مورد این مواد مغذی وحیاتی ذکر می کنند. آنچه در اینجا می آید اشاره به شمه ای از نتایج این مطالعات است:
بیماریهای قلبی
اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ بخصوص EPA به حفظ سلامت قلب و پیشگیری از حملات مرگبار قلبی کمک می کنند.
دانشمندان با کشف این نکته که بیماریهای عروق کرونر قلب در میان ساکنین جزیره گرینلند علیرغم رژیم غذایی پر چربی شان دیده نمی شود تحقیقات خود را برروی اسیدهای چرب امگا ۳ و بیماریهای قلبی عروقی متمرکز ساختند.
یافته های بدست آمده نشان داد که امگا ۳ از چندین راه سبب کاهش خطر حملات قلبی می شوند:
اثر ضد لخته ای
اسیدهای چرب امگا ۳ به کاهش تجمع پلاکتها کمک می کنند (چسبیدن گلبولهای قرمز خون به یکدیگر سبب تشکیل لخته های خونی بالقوه مرگبار در سرخرگهای کرونر قلب می شود); آنها همچنین عروق خونی را متسع و باز نگاه می دارند (اتساع عروق ). کاستن از میزان تری گلیسریدها.
سطح بالای تری گلیسریدها (چربی خون) از عوامل خطرزای قلبی محسوب می شود. پیشگیری از آریتمی ها یا بدآهنگی های قلبی. اسیدهای چرب امگا ۳ در برابر ناهنجاری ضربانهای قلب (مثل تاکی کاردی بطنی یا تند تپشی بطنی و فیبریلاسیون بطنی) اثر حفاظتی دارند.
این ناهنجاریها در واقع بخش مرگبار حمله قلبی اند. مهار التهاب. پلاک واژه ای است که در مورد تجمع رسوبات روی دیواره های درونی عروق به کار می رود. پلاک ها ممکن است پاره شده و سبب ایجاد یک لخته خونی شوند. نشان داده شده که خصوصیات ضدالتهابی امگا ۳پلاک های سرخرگی را آنقدر تثبیت می کند که احتمال پارگی آنها و در نتیجه ایجاد یک حمله قلبی بسیار کم می شود.
کشسانی سرخرگ ها. سرخرگ بیمارانی که مکمل های امگا ۳ مصرف می کنند نسبت به سرخرگ بیمارانی که تنها از دارو استفاده می کنند قدرت کشسانی یا ارتجاعی بیشتری دارد. این نشان می دهد که خطر حملات قلبی در گروه اول کاهش خواهد یافت. فشار خون.
در صورت مصرف امگا ۳ فشارخون هم به مقدار کمی کاهش می یابد و در نتیجه از خطر حمله قلبی کاسته خواهد شد. غلظت یا ویسکوزیته خون. در صورت مصرف امگا۳ در رژیم غذایی از غلظت و میزان چسبندگی خون کاسته می شود. این به آن معنی است که قلب مجبور نیست خون را بسیار محکم پمپ کند تا به تمام بدن برسد; از این رو خطر حمله قلبی کاهش می یابد.
سکته مغزی
اسیدهای چرب ضروری امگا ۳ با اثر بر عملکرد سلولهای پوشاننده عروق، باعث کاهش فشارخون می شوند. بر اساس نتایح یک مطالعه مصرف اسیدهای چرب امگا ۳ موجب کاهش ۲/۱ میلی متر جیوه در فشار سیستولی و ۱/۶ میلی متر جیوه در فشار دیاستولی شده است.
یک مطالعه بسیار بزرگ و آینده نگر با همکاری در چندین مرکز اروپایی نشان می دهد، کودکانی که از شیرهای خشک حاوی امگا ۳ استفاده می کنند در سنین بالاتر از فشارخون پایین تری برخوردارند.
نتایج این مطالعه که در سال میلادی۲۰۰۳ منتشر شد (bmj.com 3may2003) نقطه عطفی در آثار مثبت امگا ۳ تلقی شده است. با کاهش فشارخون می توان از بروز بیماریهای قلبی عروقی پیشگیری نمود.
سرطان
مطالعه بر روی حیوانات نشان می دهد که امگا ۳ در پیشگیری از برخی انواع سرطان مثل سرطانهای پستان، پروستات و سرطان روده (کولون) نقش دارند.
مطالعات کوچک اخیر روی انسانها نیز منافع پیشگیرانه مشابهی رانشان داده اند. یک مطالعه ۳۰ ساله در کشور سوئد که روی ۶۰۰۰ مرد انجام شد نشان داد کسانی که هیچ ماهی غنی از امگا ۳ای از قبیل ماهی خال مخالی یا شاه ماهی نمی خوردند نسبت به کسانی که به میزان متوسط یا بالایی از آن ماهی ها استفاده می کردند ۲ تا ۳ برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات قرار داشتند.
در مقایسه بین جمعیت ها نیز به نظر می رسد کسانی که معمولا ماهی می خورند در معرض خطر کمتری از جهت ابتلا به سرطانهای پستان، ریه و کولون قرار دارند.
اختلالات ذهنی
اسیدهای چرب ضروری امگا ۳ منافع اثبات شده ای در سلامت جسمانی دارند و هم اکنون نتایج مهیجی از منفعت آنها در درمان اختلالات ذهنی که منجر به رفتارهای ضداجتماعی، مشکلات یادگیری، اسکیزوفرنی و افسردگی می شوند، بدست آمده است.
مغز انسان در دنیای جانوران از آن جهت منحصر به فرد است که نسبت به سایر گونه ها بیشترین نسبت وزنی در بدن را به خود اختصاص داده است. ترکیبات آن نیز منحصر به فرد است. ۶۰ درصد از وزن خشک مغز (بدون آب ) چربی یا لیپیدها هستند که بیشترین جز آنها را اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه تشکیل می دهند. اکنون می دانیم که رژیم های غذایی می توانند سبب تغییر در ترکیبات مغزی و در نتیجه نحوه عملکرد آن شوند.
پرخاشگری
مطالعاتی که در دانش آموزان صورت گرفت نشان داد که احساس پرخاشگری نسبت به دیگران در این گروه خصوصا در شرایط پر تنش، در اثر اضافه کردن DHA به رژیم غذایی شان به طور قابل توجهی کاهش یافت.
نظر برخی متخصصین بر این است که مصرف کم اسیدهای چرب ضروری چندگانه با زنجیره بلند امگا ۳ (یعنی انواع غیراشباع EPA و DHA ) ممکن است در ایجاد عصبانیت حین رانندگی و حین خرید و نیز سایر تظاهرات رفتارهای خشن در برابر دیگران نقش داشته باشد.
افسردگی
افسردگی میان جمعیت هایی که غذاهای غنی از امگا۳ مانن ماهی بسیار مصرف می کنند ناشایع است. بررسی های جزئی نشان داده اند که اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ در تنظیم باز جذب ماده شیمیایی سروتونین در مغز اهمیت دارند.
موادشیمیایی و دارویی ضد افسردگی مانند پروزاک نیز از همین طریق عمل می کنند; در نتیجه این عقیده پدید آمده است که روغن ماهی ممکن است پروزاک طبیعت باشد!
در یک مطالعه که در شهر بوستون در آمریکا بر روی درمان افسردگی با مکمل های امگا ۳ انجام گرفت، در بیماران شدیدا افسرده و دچار افکار خودکشی بهبود بسیاری مشاهده شد به صورتی که این تحقیق زودتر از زمان پیش بینی شده ختم شد تا گروه شاهد نیز از منافع و تاثیرات سودمند امگا ۳ محروم نمانند!
در یک مطالعه جدید مشخص شد اسیدهای چرب امگا ۳ در بیماران افسردگی که تحت درمان نگهدارنده بودند سودمند است و سبب برطرف شدن افسردگی می شوند.
اسکیزوفرنی
سطح خونی اسیدهای چرب غیر اشباع چندگانه امگا ۳ در برخی بیماران دچار اسیکزوفرنی پایین است و به همین علت یک کارآزمایی در سال ۱۹۹۶ انجام شد که طی آن مشخص گردید اضافه کردن روغن ماهی به رژیم غذایی این بیماران سبب کاهش علایم منفی – یعنی نشانه های افسردگی که سبب بی تفاوتی و عدم همکاری این بیماران می شود – و نیز علایم مثبت بیماری شامل توهمات و رفتارهای پرخاشگرانه می شود. این تحقیق مجددا با موفقیت در سال ۲۰۰۱ به صورت دوسوکور همین نتیجه را تایید کرد.
ADHD
اختلال بیش فعالی با کمبود توجه یا ADHD یک اختلال با شیوع بالا است به طوری که حدود ۲ تا ۵ درصد کودکان آمریکایی و انگلیسی تا حدی به آن دچارند.
این مشکل اغلب با نشانه های دیگری از اختلالات مربوط به سوخت و ساز اسیدهای چرب همراه می شود، از جمله:
تشنگی بیش از حد، مشکلات پوستی و اختلالات خواب، نارساخوانی (در اثر اختلالات بینایی ) و دیس پراکسی (هماهنگی ضعیف بین عضلات، و دست و پا چلفتگی درکارها). اخیرا نشان داده شده است که مبتلایان به این بیماری سطح خونی پائینی از اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ دارند; بطوری که مقادیر این مواد در خون کسانی که نشانه های شدیدتری دارند پایین تر است.
یک مطالعه که در سال ۲۰۰۲ نتایج آن منتشر شد نشان داد این بیماران با مصرف مکمل هایی از اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه امگا ۳ بهبود چشمگیری پیدا می کنند
زوال عقل یا آلزایمر
بیماری آلزایمر شایعترین علت زوال عقل است. پس از آلزایمر بیماریهای عروقی – معمولا تصلب شرایین یا آترواسکلروز – بیشترین علت زوال عقل یا خرفتی را تشکیل می دهد. بیماری آلزایمر در ژاپن شیوع کمتری دارد و این احتمالا به علت مصرف بسیار اسیدهای چرب امگا ۳ است.
ماهی بخش مهمی از رژیم غذایی ژاپنی ها است. طی یک مطالعه ۲ ساله روی عادات غذایی ۵۳۸۶ مرد و زن بالای ۵۵ سال مشخص شد مصرف بالای چربی بخصوص چربی های اشباع با ایجاد هر دو نوع زوال عقل مرتبط است. حال آنکه مصرف ماهی با کاهش خطر ابتلا به زوال عقل بخصوص بیماری آلزایمر همراه بود.
بعدها این ارتباط در یک مطالعه دیگر نیز اثبات گردید. در آن مطالعه مشخص شد مردمی که حداقل یکبار در هفته غذاهای دریایی مصرف می کنند بطور قابل توجهی کمتر در معرض خطر ابتلا به زوال عقل قرار دارند و اینطور نتیجه گیری شد که اسیدهای چرب امگا ۳ که در ماهی های روغنی ی به وفور افت می شوند ازالتهاب مغز کاسته و در نتیجه در تکامل مغز و بازسازی سلول های عصبی نقش دارند.
ورم مفاصل و سایر بیماریهای التهابی
سیدهای چرب غیراشباع چندگانه امگا ۳ آثار ضدالتهابی قابل توجهی دارند. تصور می شود که آنها تولید مواد التهابی توسط بدن مثل سیتوکین های آیکوسانویید (پروتیین های کوچک یا پلی پپتیدهایی که همانند هورمونها در ارتباطات بین سلولی نقش دارند) را مهار می کنند.
مطالعاتی که در بدن موجودات زنده انجام شده نشان می دهد مصرف روغن ماهی از تولید این ترکیبات پیش التهابی مثل سیتوکین های ۱- IL و فاکتور نکروز تومور (TNF) می کاهد. صدها سال پیش مردم به منظور رفع انواع لنگی ها عادت به استفاده از روغن ماهی داشتند ولی در قرن بیستم بود که محققین اسیدهای چرب امگا ۳ را کشف کردند و دریافتند که ماهی و روغن آن حاوی مقادیر معتنابهی از این اسیدهای چرب است.
بدنبال این کشف مدت زیادی نگذشت که دانشمندان ارتباطهای ذکر شده توسط عوام را در مورد رابطه بین مصرف روغن ماهی و درد و خشکی های مفصلی بررسی کردند و مشخص شد که ظاهرا مادربزرگ ها واقعا چیزهایی می دانستند!
روماتیسم مفصلی
آرتریت روماتویید یک بیماری خود ایمنی است که می تواند از کودکان جوان گرفته تا افراد مسن را در نود سالگی گرفتار سازد. یک نقص در دستگاه ایمنی باعث می شود بدن به بافتهای خود حمله برد و معمولا در سطح پوششی مفاصل سبب التهاب شود.
البته این بیماری گاهی در سایر نقاط بدن نیز رخ می دهد. تحقیقات اولیه بیشتر روی آرتریت روماتویید متمرکز بودند تا آرتروز چرا که اولین نشانه آن التهاب بود. در حال حاضر شواهد رو به افزونی حاکی از کاهش درد و خشکی مفاصل در صورت استفاده از اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ هستند.
در نتیجه میزان مصرف داروهای ضدالتهابی غیر استروییدی شبه آسپیرین (NSAID) که به پوشش معده آسیب می رسانند کاهش خواهد یافت. یک بررسی کلی روی ۱۰ کارآزمایی تصادفی دوسوکور باگروهای شاهد و دارونما ثابت کرد که مصرف روغن ماهی به عنوان یک منبع اما۳ به مدت سه ماه در واقع با کاهش حساسیت مفاصل درلمس و نیز خشکی صبحگاهی همراه است.
آرتروز
آرتروز که گاهی به صورت ورم مفاصل ناشی از کار زیاد توصیف می شود شیوع بالایی دارد. این بیماری در اثرتخریب تدریجی غضروف مفصلی در طول زمان ایجاد می شود (غضروف مفصلی در واقع همان بالشتک های استخوانی است که سبب مالیده نشدن قطعات استخوانی روی هم می شود).
در نتیجه آرتروز جزیی از روند پیری محسوب می شود. آرتروز می تواند وضعیتی دردناک و ناتوان کننده ایجاد کند ولی همه افراد به یک اندازه گرفتارنمی شوند. تنها همین اواخر در سال ۱۹۹۸ بود که شواهد بدست آمده متذکر نقش اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ در آرتروز شدند.
تحقیقات به عمل آمده توسط تیمی در دانشگاه کاردیف نشان دادکه اسیدهای چرب امگا ۳ نه تنها نشانه های التهابی بیماری را بر طرف می سازند بلکه آنزیمهای آگر کاناز اهمان نزیمهای تسهیل کننده تجمع موادالتهابی و سایر آنزیمهای تخریبگر کلاژن (که سبب انهدام غضروف مفصلی می شوند) را نیز مهار می کنند تحقیقات جدید عمل دقیق اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ را مشخص کرده و راه را برای مطالعات جزیی تر هموار ساخت.
بیماری التهابی روده
مشخص شده که مصرف روغن ماهی در بیماران دچار بیماری کرون یا کولیت زخمی (کولیت اولسرو) مفید است.
نتایج مطالعه ای که در مجله پزشکی نیواینگلند در سال ۱۹۹۶ منتشر گردید نشان داد که ترکیبی از اسیدهای چرب با زنجیره بلند امگا ۳ که پوشش روده ای داشتند توانسته بطور قابل توجهی از میزان عود بیماری کرون در بیمارانی که بیماری فعال آنها فروکش کرده بود بکاهد. در مبتلایان به کولیت زخمی یا اولسرو، نشان داده شده که مکمل های روغنی ماهی نیاز بیماران را به کورتیکواستروییدها کاهش داده، از لحاظ بافت شناسی سبب بهبودی در دستگاه گوارش گردیده، و شاخص فعال بودن بیماری را پایین آورده است.
پسوریازیس
نشان داده شده که غذاهای حاوی امگا۳ مانند روغن ماهی در برخی از بیماران دچار بیماری التهابی پوست به نام سوریازیس یا داءالصدف مفید بوده و میزان خارش و قرمزی پوست را کاهش می دهد.
روغن ماهی در اکثر بیماران مبتلا به سوریازیس وضعیت بیماری را بهبود می بخشد ولی کلیه نشانه های بیماری برطرف نمی شود. وقتی روغن ماهی با سایر درمانهای طبی سوریازیس ترکیب شد بیشتر افراد تحت مطالعه پاسخهای مطلوبی دادند.
در واقع بنظر می رسد وجود اسیدهای چرب امگا ۳ آثار جانبی منفی برخی از داروهای شایع بکار رفته در درمان سوریازیس را می پوشاند. لذا هم اکنون تحقیقاتی در جریان است .تا بتوان مکمل های امگا۳ را با سایر داروها ترکیب کرد تا این وضعیت ناراحت کننده بدون هیچ اثر جانبی ناخوشایند یا مضر برطرف گردد.
آسم
به علت آنکه آسم یک بیماری التهابی است تصور می شود امگا۳ بتواند اثرات مفیدی بر روی آن داشته باشد. تا کنون بهترین مدرکی که در این زمینه وجود دارد اختلال و عدم تعادل نسبت بین امگا ۶ به امگا ۳ را به عنوان عاملی در بروز فزاینده آسم درکشورهای غربی مطرح می کند.
از آنجا که میزان بیشتر امگا ۶ در رژیم غذایی منجر به افت مقادیر امگا ۳ بدن می شود، افزایش مصرف امگا ۳ احتمالا مفید خواهد بود. کاهش مصرف هم زمان اسیدهای چرب امگا ۶ نیز عاقلانه بنظر می رسد.
اگزما
در بیماری اگزمای آتوپی یا آلرژیک (حساسیتی )، سیستم ایمنی بیش از حد واکنش نشان داده و زخمهای متورم و آزارنده ای بر روی پوست تشکیل می شوند. کسانی که از اگزما رنج می برند اغلب سطح اسیدهای چرب امگا ۳ آنها پایین و سوخت و ساز اسیدهای چرب ضروری آنها تغییر کرده است.
مبتلایان به اگزما همچنین مستعد انواع حساسیت و التهاب هستند. مصرف غذاهای غنی از اسیدهای چرب امگا ۳ می تواند در جهت کاهش التهاب و شدت آسم آنها مفید واقع گردد.
منابع امگا۳
مهمترین منبع امگا۳ غذاهای دریایی و به ویژه ماهی های روعنی است. منتهی تجربه ۲۵ سال گذشته نشان می دهد که مصرف ماهی به نوبه خود مشکلاتی را به همراه دارد.
براساس یک تحقیق اگر مردم اروپا بخواهند به توصیه های مسئولان بهداشتی خود در مورد استفاده از غذاهای دریایی عمل کنند باید مصرف ماهی آنها به ۴ برابر مقدار فعلی برسد.
این در حالیست که پیش از این حداکثر فعالیت ترویجی ممکن برای استفاده از غذاهای دریایی در بین آنان انجام گرفته است. بدین ترتیب به نظر می رسد با توجه به فرهنگ تغذیه ای هر جامعه حدی برای مصرف غذاهای دریایی وجود داشته باشد.
از طرف دیگر حتی اینک نیز منابع اقیانوسها پاسخگوی تقاضای بازار نیست. مشکل بعدی معین نبودن میزان امگا۳ موجود در ماهی های مختلف است. ماهی های گوناگون بسته به دسترسی شان به جنگلهای پلانکتون پیش نیاز برای ذخیره امگا۳ در بدن خود از این لحاظ با یکدیگر متفاوتند. (لازم به تذکر است که فقط ماهی هایی که از طبیعت صید می شوند به لحاظ امگا۳ غنی هستند و ماهی های پرورشی در صوررتی که اقدام خاصی در مورد غنی سازی غذای آنها با امگا۳ انجام نگرفته باشد در این مورد فقیر خواهند بود.)
در کنار این مسائل مشکل آلودگی گوشت ماهی نیز در سالهای اخیر موجب نگرانی شده است که مهمترین آنها آلودگی جیوه است. به علاوه ماهیها آلودگی های صنعتی ایجاد شده در آبها را در بافتهای خود ذخیره می کنند و به سفره خود ما باز می گردانند. یک نکته دیگر در مورد ماهی تغییراتی است که به هنگام پخت در محتوای امگا ۳ آنها صورت می گیرد.
به عنوان مثال ماهی تون از منابع بسیار غنی امگا ۳ است. اما شیوه پخت صنعتی کنسروهای تون به صورتی است که قسمت اعظم چربی های موجود در این ماهی حذف می شود و برای رفع خشکی مجددا روغنهای نباتی که سرشار از امگا ۶ است جایگزین آن می گردد. مجموعه این عوامل موجب جستجو برای دیگر منابع امگا ۳ شده است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم.
مکمل های امگا۳
مکمل های امگا۳ موجود در بازار معمولاشامل کپسولهای ژلاتینی ماوی روغن ماهی هستند. در فرآیند تولید مکمل های امگا۳ روغن ماهی یا روغن ماهی های روغنی معروف، صافی هایی مواد آلوده کننده را جدا می سازند و با استفاده از برخی روشها از این روغنها بو زدایی می شود.
مکملهای روغن ماهی معمولا به لحاظ امگا۳ های زنجیره بلند غنی هستند. باید توجه داشت که امگا۳ ها بر سه نوعند: EPA و DHA که از منابع حیوانی به دست می آیند و زنجیره بلندند و ALA که از نوع زنجیره کوتاه است و در گیاهان یافت می شود. در مکملهای روغن ماهی معمولا این سه اسید چرب به صورت مخلوط با یکدیگر وجود دارند.
در برخی مکمل های خاص EPA و DHA به صورت خالص ارائه می شوند. مکمل های با منبع گیاهی امگا ۳ از نوع ALA نیز معمولا به صورت روغن برزک (کتان ) در دسترس اند.
غذاهای غنی از امگا۳
کلا غذاهایی که طبیعی ترند به لحاظ امگا ۳غنی ترند. از جمله آزمایشهای انجام گرفته بر روی گوشت شکار و تخم مرغ وحشی حاکی از غنی بودن انها به لحاظ امگا ۳ است.
همچنین بررسی ها نشان داده است که میزان امگا ۳ موجود در گوشت دامها به هنگام تابستان که در طبیعت می چرند نسبت به زمستانها که به صورت دستی تغذیه می شوند اصلاح می شود.
علاوه بر این برخی از گیاهان به لحاظ امگا۳ غنی هستند، از جمله روغن برزک (کتان )، روغن کلزا (کانولا)، دانه چیا (دانه ای غله مانند که کشت آن درمیان سرخپوستان آمریکای جنوبی به صورت سنتی رایج است و از آرد آن نان درست می کنند)، گردو و روغن آن و سبزیجاتی که برگهای سبز تیره دارند.
منابع جدید امگا -۳
منابع دیگر نیز برای تنوع رژیم غذایی در حال مطالعه اند. ALA ی بدست آمده از نوعی نعناع به نام پریلا در برخی کشورها منبعی برای امگا۳ است.
کریل ۱(Krill) نیز که موجودی شبیه به میگو است و به مقدار فراوان در دریاهای منجمد شمالی یافت می شود از سوی یک شرکت کانادایی به عنوان منابع آتی این اسیدهای چرب ضروری برای بدن مورد بررسی است. %۲۵ روغن کریل اسیدچرب امگا ۳ از نوع EPA و DHA است.
تغییرات ژنتیکی نیزراه حل دیگری است که طی آن می توان با منتقل کردن ژنهای مسوول تولید اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه با زنجیره بلند امگا۳ به دانه های روغنی متنوع به این هدف دست یافت. در روش دیگر از تکنیکهای انتقال ژن برای تبدیل مستقیم اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه امگا ۶ به نوع امگا ۳ استفاده می شود.
غذاهای غنی شده
غذاهای غنی شده نیز منابع دیگری هستند که با استفاه از آنها می توان امگا۳ مورد نیاز بدن را تامین کرد. مهمترین غذایی که دانشمندان تاکنون توانسته اند با الگوبرداری از روی نمونه های وحشی درزمینه غنی سازی آن با امگا۳ به توفیقاتی دست یابند تخم مرغ است. درحال حاضر بر روی غنی سازی شیر و گوشت نیز فعالیت هایی دردست انجام است.
تولید نانهای غنی از امگا۳ با استفاده از سنت سرخپوستان آمریکای جنوبی در استفاده از دانه چیا تجربه دیگری است که مورد توجه قرار گرفته است. با بالا رفتن ارزش های امگا ۳ برای سلامتی انسان ، تولید کنندگان مواد غذایی به فکر غنی سازی هر نوع ماده غذایی بااسیدهای چرب امگا ۳ افتاده اند.
در این راه در مالزی بیسکویت های نازکی محتوی ویتامین ها، مواد معدنی و اسیدهای چرب ضروری امگا ۳ و امگا ۶ و نیز مارگارین مشابهی با همین ترکیبات تولیدمی شوند.
در سوئد پاته جگر کم چربی تهیه می شود که با امگا ۳، آهن و ویتامین های مختلف غنی شده است. اسپانیایی ها آب میوه های غنی شده با شیر، الیاف گیاهی، ویتامین و امگا ۳ دارند و سایر جایگزین های غذایی، سوپ ها و میلک شیک های غنی شده با امگا ۳ نیز در بازار یافت می شود.
در فنلاند شربت هایی از کشمش سیاه تهیه می شود که حاوی امگا ۶ و امگا ۳ اضافه شده به صورت ALA هستند.
این لیست مطمئنا کلیه مواد غذایی را در این زمینه شامل نمی شود چرا که مواد غذایی غنی شده بخصوص شیر خشک و سایر مواد غذایی مورد طبع نوزادان که با امگا۳های DHA غنی می شوند افزایشی روز افزون دارند. البته به هنگام مصرف غذاهای غنی از امگا ۳ باید حتما به میزان امگا۳ موجود در آنها توجه کرد.
