اين ويتامين شبيه به ويتامينهاي C2(اسكولوزيد)، و P(روتين) مي-باشد زيرا هر سة آنها ضد خونريزی هستند.
تعريف
گروهي از مشتقات طبيعي و محلول در ليپيد ازنفتوكينون كه همه داراي خواص ضد خونريزي بوده و براي افزايش مقدار پروترومبين خون به كار مي-روند، تحت عنوان ويتامين K (يا ويتامين انعقاد) شناخته مي-شوند.
اين ماده نسبت به گرما مقاوم بوده و در برابر نور ناپايدار است. با پختن مقدار كمي از آن از بين مي-رود مخصوصاً اگر از اكسيده شدن آن جلوگيري شود.
ويتامين K شامل چندين زير مجموعه است كه از K1 تا K7 نامگذاري شده-اند. اما در اينجا تنها سه مورد اول مورد توجه ما است.
– ويتامين K1 (فليوكينون يا فيتومنادين) كه خصوصاً در گروهي از گياهان (يونجه) موجود است.
– ويتامين K2 (نفتوكينون) كه خصوصاً در باكتريها و ماهيها يافت مي-شود.
دو ويتامين K1 و K2 را همچنين در بافتها حيواني نيز مي-توان يافت.
– ويتامين K3 (مناديون) كه راديكال مشترك بين دو نوع قبلي است.
تاريخچه:
در سال 1929، ويتامين K مورد سوء ظن واقع شد و سپس توسط دام كه قبل از آن مطالعاتي روي كلسترول در مرغهايي كه تحت رژيم فاقد ليپيد (فقير از نظر چربي) قرار داشتند، انجام داده بود، كشف شد. وي در آزمايشهاي خود، گسترش خونريزي در اعضاء مختلف اين مرغها را مشاهده كرد كه حتي باعث مرگ اين حيوانات مي-شد.
اين حالتهاي خونريزي ظاهراً بر اثر كاهش قدرت انعقاد خون به دليل كمبود عامل انعقاد خون يعني پروترومبين ايجاد مي-شود.
منابع:
عناصر ويتاميني K كه داراي يك هستة نفتوكينون هستند، از برگهاي يونجه (K1= فيلوكينون) و گوشت ماهي (K2= نفتوكينون) استخراج شده است. ويتامين K3 (مناديون) داراي راديكال مشتركي بين دو شكل قبلي است. در حال حاضر امكان به دست آوردن ويتامين K1 از طريق سنتز نيز امكانپذير است.
جالبترين نوع ويتامين در گروه K ويتامين K1 (فيتومناديون يا فيلوكينون) است كه آن را از طريق سنتز به دست مي-آورند و امروزه در طب انساني به شكل گسترده-اي مورد استفاده قرار مي-گيرد. در يك انسان بزرگسال، ساخت ويتامين K در روده به وسيلة تخمير ناشي از باكتريها انجام مي-گيرد (در نوزاد، اين تخمين انجام نمي-شود). فقدا صفرا باعث نقص در جذب ويتامين K مي-شود.
ويتامين K نقشي اساسي در تشكيل پروترومبين كبد و بنابراين در مكانيسم انعقاد خون برعهده دارد. در صورت نياز اين عنصر سريعاً مقدار پروترومبين خون را بالا مي-برد.
ويتامين K خصوصاً در برگهاي س بز و كمتر از آن در ميوه-ها موجود است. اين عنصر را مي-توان دركلم و اسفناج، گوجه فرنگي، برگهاي بلوط، جوانه-هاي جو صحرايي و جو جوانه زده (غلات جوانه زده)، روغن سويا، آرد ماهي تخمير شده و تمام توليدات گياهي و حيواني نظير كره، گندم، هويج، كلم، گل كلم، برگ خشك چغندر و هويج، برگهاي گردو و بلوط هندي و به طور كلي تمام برگهاي سبز، جگر، توت فرنگي، پنير چرب، روغن جگر ماهي، شير، ذرت، تخم مرغ، گزنه، نخود، سيب زميني، برنج سبوس-دار، قلوة گوساله و غيره و به طور كلي در تمام بافتهاي حيواني و گوشتها يافت
همچنين، مي-توان ناراحتيهاي مربوط به فقر ويتامين K را در بيماران مبتلا به بيماريهاي ذيل مشاهده كرده و از اين طريق آنها را درمان كرد:
يرقان ناشي از احتباس، برخي از هپاتيتهاي شديد همراه با خونريزي در برخي از ناراحتيهاي روده-اي (جذب بد، اسپرو)، رتينيتهاي همراه با خونريزيهاي قلبي- كليوي و تمام خونريزيها.
دكتر پوميه فهرستي كامل از كاربردهاي درماني ويتامين K را مطرح كرده است:
قبل از وضع حمل، لاغري پيشرونده (به خصوص در كودكان)، سرطان، سفالماتوم، سيروزها، كوليتها، زخمها، سياه سرفه، اسهال دوره-اي نوزادان، اسهال خوني، سرما زدگي، تب، تيفوئيد، هپاتيت يرقاني، يرقان نوزادان، يرقان بر اثر احتباس، نارسايي كبدي، ملنا، پورپورا، راشيتيسم، خونريزيهاي ركتومي- روده-اي، روماتيسم مفصلي حاد، رتينيت همراه با خونريزي، اسكوربوت، اسپر، استروفولوس، مسموميت نوزادان و…
به اين گروه تمام خونريزيهاي پزشكي و جراحي، هموفيلي، زخمها، آماده كردن بيمار براي عمل جراحي همراه با خونريزي، ناراحتيهاي مربوط به انعقاد خون و غيره را نيز مي-توان افزود.
ولي مهمترين مساله-اي كه بر اثر فقر ويتاميني K ايجاد مي-شود، آمادگي خونريزي در نوزادان (ملنا، خونريزيهاي درون جمجمه-اي، سفالتوم، خونريزي نافي، معده-اي، كليوي، تناسلي، پوستي، بيني و…) يا كاهش قابل ملاحظة مقدار پروترومبين است. در عين حال، برخي افراد به درمان بيماري خونريزي نوزادان صرفاً به وسيلة ويتامين K سوءظن دارند، زيرا ممكن است هموليزهايي به دنبال آن ايجاد شود. به نظر مي-رسد كه انتقال خون بيشتر مورد نظر باشد و بهتر از آن، هماهنگ ساختن موزون اين دو روش درماني كه البته بايد يادآوري كنم كه هر موردي با مورد ديگر متفاوت است.
فقر ويتامينی K:
مقدار نياز روزانة انسان به اين ويتامين حدود 1 ميليگرم است.
– فقر مصنوعي ويتامين K در موش باعث ايجاد فيستول صفراوي مي-شود. با خوراندن شبدر فاسد شده به حيوانات آنها دچار بيماري مي-شوند. همين ناراحتي باعث كشف مشتقات هيدروكسي كومارين و قدرت ضد انعقاد آنها بر اثر تاثير ضد ويتامين K شد.
– در انسان، مثل حيوان كمبودي از نظر مواد غذايي وجود ندارد. خونريزيهايي كه بر اثر فقر ويتاميني K ايجاد مي-شود، به صورت جانبي يا بر اثر ناراحتيهاي جذبي يا كمبود مصرف به وجود مي-آيد. البته بايد موارد خاصي را كه بيماري خونريزي نوزادان و درمانهاي ضد انعقادي به وسيلة دي كومارول يا درمان توسط آنتي بيوتيكها به مدت طولاني كه باعث تخريب فلور روده-اي مي-شود، روي بيمار انجام شده به آنها افزود.
2- كمبود ويتامين K
اين كمبودها مي–تواند در چند كلمة زير خلاصه شود:
– كمبود در جذب كه بر اثر ناراحتيهاي مجاري صفرا نظير يرقان بر اثر احتباس، فيستول صفراوي، اسهالهاي مزمن، التهابهاي روده-اي و قولنجي، برداشتن قسمتي از تهي روده و… ايجاد مي-شود.
– كبود در استفاده به دليل هپاتيت، انسداد مجاري صفراوي، سنگها و…
– كاهش پروترومبين در ادرار نوزاد.
– كاهش پروترومبين ادرار به صورت جانبي بر اثر درمانهاي ضد انعقاد خون نظير كومارين و مشتقات آن (ديسكومارول)، ايندانديون و… و در رابطه با درمان طولاني به وسيلة آنتي بيوتيكها كه فلور روده-اي را از بين مي-برد
مقدار مصرف:
نوعي از ويتامين K كه بيش از بقيه مورد مصرف قرار مي-گيرد، به صورت قرص، قطره يا محلولهاي تزريقي است كه البته قطره-هاي خوراكي آن بايد دور از نور نگهداري شود. همچنين شيافهايي نيز با مقدار 100 ميليگرم وجود دارد. قرصهاي 5 ميلي گرمي با مارك دلاگرانژ، 10 ميليگرمي با مارك روش و 2 ميليگرمي با مارك بيلي (بيل كابي) عرضه مي-شوند.
تزيق آن براي نوزادان و كودكان شيرخوار ممنوع است. اشكالات هموليتيكي نيز در كودكان با مصرف ويتامين K مصنوعي مشاهده شده كه با مصرف ويتامين K طبيعي (دلاگرانژ) به وجود نيامده است. تزريق عضلاني ويتامين K روش در موارد استثنايي باعث ايجاد واكنشي از نوع اسكلرودرمي موضعي در اطراف نقطة تزريق شده كه البته به صورت بسيار استثنايي اتفاق افتاده است.
ويتامين K3 (k- ترومبيل) به صورت قطره (15 قطره برابر با يك ميليگرم) و آمپولهاي 1 ميلي ليتري به وزن 50 ميليگرم موجود است. مقدار مصرف معمول آن 20 قطره در روز و يا يك تا 2 آمپول در روز مي-باشد.
هيپرويتاميني K وجود ندارد، زيرا ويتامين k1 خود سم زدا مي-باشد. در موارد اورژانس، مي-توان آن را از طريق تزريق آهستة درون وريدي مصرف كرد، ولي توصيه شده كه تا حد امكان از تزريق عضلاني آهسته استفاده شود.
استفاده از ويتامين K قبل از عمل جراحي، روش بسيار خوبي براي پيشگيري از خونريزيها است كه تأثير مواد محافظت كنند از عروق خوني را تكميل مي-كند. پيشگيري به وسيلة ويتامين K در افراد الكلي و اكثر بيماران مبتلا به ناراحتيهاي كبدي ضروري بوده و مقدار 20 تا 50 ميليگرم در روز براي اين منظور كافي است.
در نوزادان (خصوصاً در كودكان)، ويتامين K1 (فيلوكينون) از اين امتياز برخوردار است كه در مقادير بسيار ضعيف (1 تا 3 ميليگرمي) به صورت خوراكي موثر واقع مي-شود و اين در شرايطي است كه بر خلاف مناديونها (K3) كه قبلاً در چنين شرايطي به كار مي-رفت، هيچگونه سميتي ندارد.
همچنين طبق اظهار نظر كازاميتيانا، به طور كلي مي-توان دو مجموعه از بيماريهاي را تشخيص داد كه دسته-اي نسبت به ويتامين K واكنش نشان داده و گروه ديگر واكنش نشان نمي-دهند.
در گروه اول، مي-توان از فقر ويتاميني روده-اي كه رايجترين علت آن از بين رفت فلور روده-اي توسط آنتي بيوتيكها است (در اين صورت اولترافلور تجويز خواهد شد) نام برد.
كمبود جذب بر اثر نقص در صفرا (يرقان بر اثر احتباس، فيستول صفراوي).
فقر ويتاميني K دارويي (مشتقات فنيليندامديون و دي كومارول از دشمنان ويتامين K هستند كه از آنها به عنوان ضد انعقاد استفاده مي-شود. تاثير آنها از طريق تجويز ويتامين K قابل بازگش است).
دومين گروه مربوط به بيماريهايي است كه تجويز ويتامين K روي آنها تاثيري ندارد.
اين دسته اكثراً به دليل كاهش پارانشيم كبدي (سيروزها، هپاتيت) و استثنائاً بر اثر هومئوپاتي ضد انعقادهاي رايج به وجود مي-آيد.
تأثير ويتامين K در درمان نارسايي كبدي مورد بحث است و عملاً تنها كاربرد سودمند ويتامين درماني K در رابطه با خونريزي حاد نوزادان است.
ويتامين K معمولاً به خوبي تحمل شده و غيرسمي است. ولي نبايد فراموش كرد كه منعقد كنندة خون بوده و مي-تواند سبب تشكيل لخته در عروق و انسداد آنها شود. بنابراين، بايد از تجويز آن براي مبتلايان به فشار خون بالا و تمام بيماراني كه خون آنها بايد حالت سيال داشته باشد (آرتريتها، فلبيتها، حملات شديد انفاركتوس، قانقاريا، ترومبو، آمبولي، كروناريت و غيره) خودداري كرد
