برخی بیش از حد از ویتامین‌ها استفاده می‌کنند و امید دارند بسیاری از مشکلات جسمانی آنها به وسیله این ویتامین‌های به اصطلاح تقویتی برطرف شود، در حالی که خبر ندارند مصرف بیش از حد این ویتامین‌ها تنها باعث دفع آنها از طریق ادرار می‌شود و هیچ منفعتی برای آنها نخواهد داشت. پس میانه‌روی و تعادل از همه چیز بهتر است، به ویژه برای ورزشکاران.
ویتامین‌ها اگر چه مولکول‌های کوچکی هستند و میزان آنها در غذاهای روزمره نسبتا اندک است اما نقش بسیار مهمی در سوخت و ساز و متابولیسم بدن بازی می‌کنند. این نقش از دوران جنینی شروع می‌شود و در تمام طول عمر از اهمیت آن کاسته نمی‌شود، اما دوره‌های خاصی از زندگی، نیاز به ویتامین‌ها بیشتر به چشم می‌آید.
یکی از این دوران‌ها، دوران رشد و تکامل کودکی و نوجوانی است که روند سریع بلوغ و رشد باعث افزایش نیاز به ویتامین‌ها می‌شود، اما در سنین پس از بلوغ و در افراد بزرگسال، معمولا توجه کمتری به اهمیت ویتامین‌ها می‌شود که ممکن است گاهی مشکل‌ساز شود. مطالعات جدید نشان می‌دهند که ویتامین‌ها به ویژه درباره بزرگسالان ورزشکار بسیار بااهمیت هستند و برای سلامت آنها و نیز موفقیت آنها در فعالیت‌های ورزشی‌شان ضروری هستند.
این بار پژوهشگران از میان تعداد زیاد ویتامین‌ها، به ویتامین‌های گروه b توجه کرد‌ه‌اند. به طور کلی ویتامین‌ها به دو گروه ویتامین‌های محلول در آب و محلول در چربی تقسیم می‌شوند که ویتامین‌های گروه b در خانواده ویتامین‌های محلول در آب قرار می‌گیرند. مردم، آشنایی نسبتا خوبی با این ویتامین‌ها دارند که شاید بخشی از آن به دلیل شهرت شکل دارویی آن، یعنی قرص، شربت یا آمپول ب کمپلکس است. این روزها انواع مختلف ویتامین‌های گروه b یک جا در کنار هم جمع‌آوری شده‌اند تا نیاز بیمار به انواع ویتامین‌های خانواده b را برآورده کنند. بسیاری از مردم از این داروها به عنوان داروهای تقویتی استفاده می‌کنند اما اکثر پزشکان معتقد بودند اگر کسی به میزان کافی از این ویتامین‌ها در مواد غذایی‌اش مصرف کند، نیازی به داروهای به اصطلاح تقویتی ندارد. به عبارت دیگر، اگر کسی دچار کمبود این ویتامین‌ها در بدن خود نشده باشد، مصرف این داروها تنها باعث می‌شود که مازاد نیاز آن از طریق ادرار دفع شود و در اصل هیچ منفعتی برای فرد نخواهد داشت.
● داروی تقویتی برای ورزشکاران
تفکراتی که پیش از این ذکر شد، در ورزشکاران هم وجود دارد. بسیاری از ورزشکاران معتقدند داروهای ب کمپلکس و داروهای مشابه آن، مثل مولتی‌ویتامین می‌تواند قابلیت آنها را در انجام فعالیت‌های ورزشی افزایش دهد؛ اما این موضوع چقدر صحت دارد؟ آیا این ویتامین‌ها واقعا باعث افزایش قدرت بدنی ورزشکاران می‌شوند؟
تحقیقات جدید تا حدودی به این سوالات پاسخ داده‌اند. به عقیده پژوهشگران، کمبود ویتامین‌های گروه b و به ویژه ویتامین‌های b۶ و b۱۲ باعث کاهش توانایی ورزشکاران می‌شود. از طرف دیگر مصرف بیش از حد این داروها باعث افزایش توان فرد نمی‌شود، چرا که مازاد ویتامین‌های دریافتی به سرعت از راه ادرار دفع می‌شود.همانطور که گفته شد، گروه ویتامین‌های b متشکل از چندین ویتامین است که عبارتند از: ( b۱تیامین)،( b۲ریبوفلاوین)،b۶، b۱۲ و فولات (اسید فولیک.) این مواد ریزمغذی برای به راه افتادن و انجام واکنش‌های مختلف درون بدن ضروری هستند. به طور مثال وجود آنها برای فرآیندهایی نظیر تبدیل و تولید پروتئین‌ها، سوختن قندها و تولید انرژی و نیز روند تکثیر و ترمیم سلول‌ها لازم است. اگر میزان این ویتامین‌ها کم شود متعاقبا فرآیندهای مزبور دچار اختلال می‌شوند. به عبارت دیگر، میزان تولید و تبدیل پروتئین‌ها و سوخت و ساز قندها و چربی‌ها مختل و تولید انرژی از حد مورد نیاز کمتر می‌شود. همه این موارد دست به دست هم می‌دهند تا در نهایت ورزشکاری که دچار کمبود ویتامین‌های گروه b است، از نظر توان جسمانی در برابر رقبای خود کم بیاورد و همین افت توانایی جسمانی و قدرت بدنی، در نهایت باعث شکست و ناکامی پیاپی وی شود.
● آسیب‌های ورزشی
همانطور که گفته شد ویتامین‌ها در روند تولید پروتئین‌ها نقش دارند. سال‌هاست محققان دریافته‌اند که روند ترمیم آسیب‌های ورزشی و دیگر آسیب‌های جسمانی به طور مستقیم وابسته به تولید و سوخت و ساز میزان مناسب پروتئین‌هاست. به همین دلیل اگر به هر علتی میزان ویتامین‌های بدن کاهش پیدا کند قابلیت ترمیم و التیام زخم‌ها و آسیب‌های عضلانی – اسکلتی ورزشکاران به طور چشمگیر کاهش پیدا می‌کند و این مسا‡له باعث می‌شود ورزشکار بسیار دیر از شر آسیب‌های ورزشی خلاص شود و به میادین باز گردد. به طور کلی مدت زمان لازم برای التیام آسیب‌های ورزشی در ورزشکارانی که به کمبود ویتامین‌های گروه b مبتلا هستند به طور قابل توجهی بیشتر از افرادی است که ذخایر کافی از این ویتامین را در بدن خود دارند.
به همین دلیل به ورزشکاران توصیه می‌شود از طریق داشتن رژیم غذایی مناسب و مملو از میوه‌جات، نیازهای بدن خود را به ویتامین‌ها و مخصوصا ویتامین‌های گروه b تامین کنند. از طرف مقابل، اگر این ویتامین‌ها بیش از حد مصرف شوند، باعث افزایش سرعت التیام نمی‌شوند چرا که فورا مازاد آن از ادرار دفع می‌شود. پس مصرف بیش از حد و سرخود داروهایی مثل آمپول مولتی ویتامین و ب کمپلکس نفعی برای ورزشکاران آسیب دیده ندارد.
به همین دلیل به این ورزشکاران توصیه می‌شود که تنها یک رژیم غذایی مملو از ویتامین b داشته باشند و چندان خود را مجبور به استفاده از این داروها نکنند. حبوبات، دانه‌ها، سبزیجات دارای برگ‌های تیره رنگ و بسیاری از محصولات و فرآورد‌ه‌های لبنی و حیوانی منابع غنی و سرشار ویتامین‌های گروه b محسوب می‌شوند. بنابراین مصرف منظم آنها به ورزشکاران توصیه می‌شود تا دچار عوارض ناشی از کمبود ویتامین b نشوند.
● چقدر بخورم؟
میزان نیاز بدن به ویتامین‌های گروه ب در بین افراد مختلف و حتی در میان ورزشکاران تفاوت‌های چشمگیری را نشان می‌دهد. عوامل متعددی در تعیین میزان نیاز به این گروه از ویتامین‌ها نقش دارند. میزان استرس وارد شده بر بدن طی ورزش، تغییراتی که در ساختار بافت‌های بدن به دنبال ورزش رخ می‌دهند و نیز میزان دفع و از دست رفتن مواد مغذی از طریق عرق، ادرار و مدفوع از مهم‌ترین عوامل تعیین کننده میزان نیاز بدن به این ویتامین‌ها هستند. سن، جنس، سرعت رشد و بلوغ و وضعیت دستگاه گوارش نیز مسلما نقش مهمی را برعهده دارند اما همانطور که گفته شد یکی دیگر از مسائل تعیین کننده در میزان نیاز به این ویتامین‌ها میزان و وسعت آسیب‌ها و صدمات ورزشی ورزشکاران است.
به طور قطع هر چه میزان این آسیب‌ها بیشتر باشد، بدن به ویتامین‌ها و مواد مغذی بیشتری برای ترمیم و جبران آن نیاز خواهد داشت که عمدتا باید از طریق افزایش میزان دریافتی این ویتامین‌ها در مواد مغذی تامین و جبران شود.
● باورها اصلاح شود
متاسفانه بسیاری از ورزشکاران و به ویژه ورزشکاران جوان، باورهای غلطی درباره اثر ویتامین‌ها بر کفایت و قدرت ورزشی خود دارند. بسیاری از آنها از مزایا و فواید ویتامین‌ها و به ویژه ویتامین‌های گروه b غافلند و همین مساله باعث کاهش توانایی آنها در رقابت با ورزشکاران دیگر می‌شود. در ضمن، آسیب‌دیدگی‌های آنها نیز دیر بهبود می‌یابد که باعث می‌شود مدت‌ها از میادین به دور باشند.
از طرف دیگر، برخی بیش از حد از ویتامین‌ها استفاده می‌کنند و امید دارند بسیاری از مشکلات جسمانی آنها به وسیله این ویتامین‌های به اصطلاح تقویتی برطرف شود، در حالی که خبر ندارند مصرف بیش از حد این ویتامین‌ها تنها باعث دفع آنها از طریق ادرار می‌شود و هیچ منفعتی برای آنها نخواهد داشت. پس میانه‌روی و تعادل از همه چیز بهتر است، به ویژه برای ورزشکاران
