شاید آقای کازیمیر فانک، کسی که اولین بار واژه ویتامین را به جهان عرضه کرد، نمی دانست در مدت زمانی کمتر از ۱۰۰ سال، دیگر به جای نگرانی از بروز بری بری و اسکوربوت (بیماری های ناشی از کمبود ویتامین ها)، باید نگران اضافه دریافت ویتامین ها و یا تداخلات آن ها با سایر داروها بود.
امروزه ویتامین ها و مکمل های گوناگون با نام های تجاری مختلف بازار را قبضه کرده‌اند و از قفسه سوپر مارکت ها تا داروخانه ها می توان آن ها را در اشکال قرص و کپسول و در بسته بندی های گوناگون یافت.
مکمل‌ها در واقع ترکیباتی هستند که هدف از تولید و مصرف شان، تکمیل رژیم غذایی و رفع کمبود‌های تغذیه ای یا استفاده از اثرات مفید آن ها در پیشگیری از بیماری هاست و دربردارنده یک نوع یا انواع ویتامین‌ها، املاح، اسید‌های آمینه و دیگر ترکیبات مغذی هستنند.
مکمل‌ها دارای دوز و غلظت بالاتری از ویتامین و املاح موجود در غذاها بوده و به صورت خوراکی در اشکال قرص، کپسول، شربت، پودر و… تولید شده و به مصرف می رسند.
آثار سوء مصرف
هستند افرادی که به طور خودسرانه اقدام به مصرف مکمل های ویتامینی می کنند و به نظرشان، خوردن حتی اضافه بر نیاز آن ها خطری ندارد.
ولی همان‌طور که کمبود این ویتامین ها آثار سوء جدی به همراه می آورد، اضافه دریافت شان نیز مشکل ساز خواهد بود. باید در نظر داشت که عوارض جانبی ناشی از مصرف ناصحیح مکمل‌ها در برخی موارد بسیار جدی و یا حتی کشنده است. مصرف کننده باید این نکته را در نظر بگیرد که مولتی ویتامین ها فقط زمانی که کمبودی در بدن وجود داشته باشد، سودمندند. مثلا بسیاری از افراد برای داشتن پوست و مویی بهتر، اقدام به مصرف خودسرانه انواع ویتامین ها می کنند، غافل از این که مصرف بالای این مواد مغذی باعث بهبود وضعیت پوست و موی شان نخواهد شد، مگر این که بدن آن ها دچار کمبود باشد.
بسیاری از متخصصان تغذیه معتقدند این روزها هدف از مصرف مکمل ها گم شده است.
خطر آسیب به کبد و کلیه‌ها نیز از دلایلی هستند که موجب پرهیز از مصرف زیاد مکمل ها می شوند.
برخی از ویتامین ها محلول در آب هستند و مقادیر بیشتر از حد نیازشان از طریق ادرار دفع می شود، ولی برخی از ویتامین ها یا املاح به کبد رفته و در آن جا ذخیره می شوند.
اضافه دریافت برخی از آن ها مثل مصرف زیاد مکمل آهن، با رسوب در کبد به مرور موجب تخریب این عضو می شود.
همچنین دریافت ویتامین‌های محلول در چربی در مقادیر بالا (مثل ویتامین A) زمینه ساز مسمومیت و ضایعاتی جدی در کبد و کلیه خواهد بود، یا مصرف زیاد مکمل کلسیم می تواند باعث آهکی شدن اندام‌ها و ایجاد سنگ های کلیوی شود.
حتی مکمل های گیاهی
در مورد مکمل های گیاهی نیز وضع به همین گونه است. این تفکر که مکمل های گیاهی مانند بابونه، سیر، جینسنگ و … بی ضررند، کاملا اشتباه است. این مکمل ها دارای ترکیبات فعالی بوده و به واسطه وجود همین ترکیبات از زمان قدیم در طب سنتی به آن ها اثرات درمانی نسبت داده می شد، ولی استخراج این ترکیبات و دوز بالای شان در برخی از مکمل ها می تواند خطرساز باشد و آسیب های جدی قلبی، کبدی و کلیوی را به همراه آورند. چنان که در چند سال اخیر سازمان غذا و داروی آمریکا دستور منع تولید چند نمونه از این مکمل ها را صادر کرده است. به طور مثال، در نظر بگیرید فردی پس از این که در برنامه های آموزشی تغذیه متوجه شد که سیر نقش به سزایی در کاهش چربی خون دارد، اگر خودسرانه و بدون مشورت با متخصص اقدام به مصرف مکمل های آلیسین (سیر) کند، به عنوان عارضه جانبی ممکن است دچار افزایش زمان خونریزی شود و این موضوع به ویژه زمانی که فرد از داروهای رقیق کننده خون مانند آسپیرین نیز استفاده می کند، خطرناک تر خواهد بود.
برای چه کسانی؟
جالب است بدانید طبق تحقیقات انجام گرفته، بیشتر کسانی که از مکمل ها استفاده می کنند دارای وضعیت غذایی مناسبی هستند و نیاز به مکمل ندارند و در عوض افرادی که به علت وضعیت اقتصادی اجتماعی بد، وضعیت تغذیه شان ضعیف است و بیشتر نیازمند مکمل درمانی هستند، از آن بی بهره‌اند.
به طور کلی، در صورتی که علایمی دال بر کمبود ویتامین یا املاح دیده شد، یا در اثر پیشرفت بیماری احتمال کمبود ماده مغذی وجود داشت، مصرف مکمل با در نظر گرفتن وضعیت فرد، سوابق پزشکی و داروهای مصرفی اش، توسط پزشک توصیه می شود.
گروه‌های در معرض خطر که ممکن است بیش از همه در معرض کمبود ریز مغذی ها قرار داشته باشند و نیاز به مصرف مکمل ها پیدا کنند عبارتند از سالمندان، زنان باردار و شیرده و شیرخواران. زنان باردار و شیرده نیازمند مکمل اسید فولیک، آهن و کلسیم هستند و ویتامین‌های A+D و قطره آهن نیز به شیرخواران داده می شود.
افراد معتاد به مواد مخدر و همچنین مصرف کنندگان الکل نیازمند مصرف مکمل ویتامین‌ها هستند و افراد سیگاری در اغلب موارد نیاز به ویتامین C بیشتری دارند.
همواره در نظر داشته باشید که طبق نظر متخصصان تغذیه، بهترین، مطمئن ترین و صحیح ترین راه برای تامین نیازهای تغذیه ای در افراد سالم، غذایی است که می خورند، زیرا با مصرف ویتامین‌ها و املاح به صورت مکمل، ممکن است مقدار جذب سایر املاح در روده پایین بیاید.
انتخاب بهتر
یک مکمل باید حتما دارای تاییدیه وزارت بهداشت باشد. نام و تاییدیه کشور تولید کننده روی آن دیده شود، تاریخ تولید و انقضا و نیز سری ساخت بر روی آن درج شده و بسته بندی آن مناسب باشد.
به علاوه آن ها را حتما از داروخانه خریداری کنید، زیرا برخی از مکمل ها به صورت قاچاق وارد کشور می شوند و ممکن است تاریخ مصرف شان گذشته باشد و یا شرایط نگهداری شان نامطلوب باشد، مثلا در نور و گرما نگهداری شده و در نهایت ارزش محتویات‌شان افت کرده باشد.
حتی در مورد مکمل های روغنی مانند روغن ماهی امکان فساد وجود دارد. بنابراین، خرید مکمل ها از اماکن مطمئن مثل داروخانه ها، به اندازه مصرف متعادل آنها حایز اهمیت است.
