کلسیم:
این ماده‌ی معدنی که در رشد، سلامت و استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها موثر است، چنانچه به صورت قرص یا آمپول به مقدار زیاد و مکرر و بیش از نیاز بدن استفاده شود، عوارض زیر را به دنبال دارد:
– رسوب در بافت‌های نرم
– ایجاد سنگ‌های مجاری ادراری
– اختلالاتی در چشم
– ناشنوایی به علت رسوب در گوش
– یبوست
– اختلال در جذب آهن، روی و منگنز و باعث کمبود این املاح در بدن می شود.
فسفر:
این ماده‌ی معدنی همراه با کلسیم در رشد و استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها نقش مهمی دارد. بهترین منبع غذاییفسفر و کلسیم، لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر، کشک و بستنی می باشد.
عوارض مصرف زیاد فسفر عبارت‌اند از:
– کاهش تراکم استخوان
– کاهش تودهی استخوانی
– شکستگی استخوان‌ها
– اختلال در رشد
آهن:
این عنصر در بدن انسان نقش مهم و حیاتی به عهده دارد و در خون سازی موثر است. همچنین در تنفس سلولی نقش مهمی به عهده دارد و موجب افزایش قدرت ایمنی بدن می شود و در قدرت یادگیری به خصوص در کودکان موثر است.
این ماده‌ی معدنی مهم و حیاتی در موادی از قبیل جگر، دل و قلوه، گوشت قرمز، مرغ و ماهی به مقدار کافی وجود دارد. علاوه بر آن در منابع گیاهی مانند سبزی ها، مغزها و حبوبات موجود است.
لازم به ذکر است که منابع گیاهی آهن جذب خوبی ندارند، ولی آهن موجود در منابع حیوانی به خوبی جذب شده و در بدن مورد استفاده قرار می گیرد.
برخی افراد برای حفظ سلامت و افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها خودسرانه از منابع دارویی آهن از قبیل قرص، شربت یا آمپول استفاده می نمایند. چنانچه این کار بدون توصیه ی پزشک صورت گیرد، نه تنها مفید نیست، بلکه می تواند به سلامت انسان لطمات جدی وارد سازد و حتی ممکن است موجب عوارضی از قبیل:
– تجمع غیرطبیعی آهن در کبد
– تخریب شریان‌ها
– عوارض قلبی- عروقی
– تخریب بافت‌ها
و عوارض ناگوار دیگری در بدن شود.
روی:
این ماده‌ی معدنی که ممکن است برای برخی افراد ناشناخته باشد، در سلامت انسان اثرات مهمی به عهده دارد. روی در رشد، بلوغ ***ی، سلامت پوست، مو و ناخن موثر است. منابع غذایی روی عبارت‌اند از: پروتئین‌های حیوانی مانند انواع گوشت سفید و قرمز، تخم مرغ، لبنیات و منابع گیاهی روی عبارت‌اند از: حبوبات، مغزها، غلات.
منابع حیوانی روی نسبت به منابع گیاهی جذب بهتری دارند.
این ماده‌ی معدنی مفید چنانچه به مقدار زیاد و مکرر به صورت منابع دارویی مصرف شود، باعث بروز اختلالاتی از قبیل تحریک دستگاه گوارش و استفراغ می شود.
در افراد مبتلا به اختلالات کلیوی که دیالیز می شوند، آلودگی مایعات دیالیز با این فلز می تواند موجب مسمومیت و عوارضی از قبیل کم خونی، تب، اختلالات سیستم عصبی شود.
مصرف منابع دارویی مواد مغذی، به جز در موارد ضروری و با توصیه ی پزشک یا رژیم شناس، در سایر موارد به هیچ وجه توصیه نمی شود، زیرا منابع دارویی مواد مغذی، دارای عوارض جانبی هستند و چنانچه بی رویه مصرف شوند، باعث ایجاد اختلالات ناگوار و گاه جبران ناپذیری در انسان می شوند.
ید:
ید از املاحی است که در حفظ سلامت انسان نقش بسیار مهمی به عهده دارد و کمبود آن عارضه‌ای به نام گواتر آندمیک ایجاد می نماید. ید در سوخت و ساز مواد انرژی زای بدن نقش دارد. همچنین در رشد، پروتئین سازی، تولید مثل و تکامل سیستم عصبی نقش مهمی به عهده دارد.
کمبود ید در دوران جنینی به علت تغذیه ی نامناسب و کمبود شدید آن در برنامه ی غذایی مادران باردار، موجب بروز اختلال در رشد جسمی و ذهنی کودک می شود که می تواند تا آخر عمر گریبان گیر شخص باشد.
ید در خاک مزروعی وجود دارد و از این طریق وارد محصولات گیاهی می شود و انسان با مصرف مواد گیاهی نیاز خود را به این ماده‌ی معدنی تامین می کند. همچنین با مصرف لبنیات (به علت مصرف گیاهان حاوی ید توسط دام)، به بدن انسان می رسد. ماهی و محصولات دریایی از منابع بسیار غنی ید هستند.
ید در مناطق کوهستانی به مقدار کافی در خاک مزروعی وجود ندارد، در نتیجه محصولات گیاهی و لبنیات، حاوی مقدار کافی ید نیستند و ساکنین این مناطق در معرض کمبود ید و عارضه‌ی ناشی از آن یعنی «گواتر» قرار می گیرند که باید از نمک ید‌دار یا تزریق آمپول‌های روغنی حاوی ید استفاده کنند.
مصرف بی‌رویه ی منابع دارویی ید می تواند زیان‌های جدی برای انسان به بار آورد؛ برای مثال باعث بروز گواتر در انسان می شود.
بنابراین درمان گواتر ناشی از کمبود ید (هیپوتیروئیدیسم) و نیز پرکاری غده تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) باید حتما تحت نظر پزشک متخصص غدد انجام شود.
فلوئور:
این ماده‌ی معدنی که منابع اصلی آن آب، ماهی و محصولات دریایی و چای می‌باشد، در حفظ سلامت و پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها و پوکی استخوان نقش مهمی به عهده دارد.
زیاد‌ه روی در مصرف فلوئور به صورت دارویی می تواند عارضه ی «فلوئوروزیس» یا «تغییر رنگ دندان و قهوه‌ای شدن آن» و یا «خال خال و خط دار شدن دندان‌ها» را ایجاد نماید. بنابراین مصرف این ماده‌ی معدنی باید حتما تحت نظر پزشک و در حد اعتدال انجام شود.
منگنز:
منگنز از املاحی است که در ساختمان بسیاری از آنزیم‌ها وجود دارد و وظایف مهمی از قبیل رشد، تولید مثل، شرکت در سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها، تشکیل بافت همبند و اسکلت بدن انسان را به عهده دارد.
این ماده‌ی معدنی در غلات سبوس‌‌دار، حبوبات، مغزها و چای به مقدار قابل توجه و در سبزی‌ها و میوه‌ها به مقدار متوسط وجود دارد. مسمومیت ناشی از استفاده‌ی بی رویه و زیاد از حد منابع تزریقی یا دارویی این ماده‌ی معدنی می تواند موجب بروز عوارضی از قبیل سردرد، گیجی و اختلال در عملکرد کبد شود.
سلنیوم:
این ماده‌ی معدنی در ساختمان آنزیم‌ها وجود دارد و از این طریق در سلامت انسان تأثیر مهمی به عهده دارد. همچنین سلنیوم اثرات آنتی اکسیدانی داشته و نقش آن در پیشگیری از سرطان شناخته شده است.
این ماده‌ی مغذی در منابعی مانند ماهی و محصولات دریایی، جگر، کلیه، گوشت و مرغ وجود دارد. مقدار سلنیوم موجود در غلات با میزان سلنیوم موجود در خاک مزروعی در ارتباط است.
مصرف مکرر و زیاد از حد منابع دارویی این عنصر می تواند موجب اختلالات گوارشی و عصبی، عوارض پوستی و ناخن و پوسیدگی دندان شود.
نتیجه گیری
با توجه به مطالب بالا می توان این‌گونه نتیجه گیری کرد که برای برخورداری از سلامت، شادابی، طول عمر و مقاومت در برابر بیماری‌ها، برخورداری از برنامه ی غذایی کافی، متعادل و متنوع لازم و ضروری است و برای تامین نیازمندی‌های تغذیه ای خود، از منابع غذایی ویتامین‌ها، املاح و سایر مواد مغذی به مقدار کافی و مناسب استفاده نمایید.
مصرف منابع دارویی مواد مغذی، به جز در موارد ضروری و با توصیه ی پزشک یا رژیم شناس، در سایر موارد به هیچ وجه توصیه نمی شود، زیرا منابع دارویی مواد مغذی، دارای عوارض جانبی هستند و چنانچه بی رویه مصرف شوند، باعث ایجاد اختلالات ناگوار و گاه جبران ناپذیری در انسان می شوند.
برلیانت بزرگمهر- کارشناس‌ارشد تغذیه
