چاقی در جامعه صنعتی امروز به یكی از معضل‌های اساسی كشورها بخصوص كشورهای توسعه یافته تبدیل شده به طوری كه افراد چاق با هر روشی سعی می‌كنند چربی‌های اضافی بدن خود را از بین ببرند. شاید رژیم غذایی و ورزش، از معروف‌ترین و موثرترین روش‌های كاهش چاقی باشند ولی در این میان هستند افراد چاقی كه فكر می‌كنند بهتر است بدون صرف زمان طولانی و تنها با پرداخت هزینه جراحی، به اندامی متناسب دست پیدا كنند، رویایی كه شاید خیلی‌ها آرزویش را داشته باشند.
اعمال جراحی كاهش وزن رفته رفته به یكی از پرطرفدارترین روش‌های رسیدن به تناسب اندام تبدیل می‌شوند كه به جراحی‌های باری اتریك (bariatric) یا بای‌پس معده معروف هستند. به طور كلی این جراحی‌ها به یك سری روش‌هایی گفته میشود كه بیشتر در افراد دچار چاقی بیش از حد صورت می‌گیرد و هدف از این اعمال جراحی كاهش وزن سریع است. در واقع این نوع جراحی‌ها روی معده و روده انجام میشود تا مصرف غذا در فرد كاهش یابد. این روش با تغییر در سیستم گوارش، میزان غذای خورده شده و گوارش یافته را كاهش می‌دهد و مانع از بروز بیماری‌های مرتبط با چاقی میشود. پزشكان این نوع روش‌ها را با توجه به عوارض و مشكلات كمتر نسبت به سایر اعمال جراحی دیگر توصیه می‌كنند. جراحی‌های باری اتریك یا بای‌پس معده به صورت درازمدت انجام میشود و در صورتی كه فرد رژیم غذایی و ورزش را در برنامه خود داشته باشد، كاهش وزن مناسبی خواهد داشت. جراحی بای‌پس معده صرفا حدود یك‌سوم از چاقی بدن را كاهش می‌دهد.
آخرین راه برای كاهش وزن
برای رسیدن به تناسب اندام راه‌هایی همچون رژیم غذایی و ورزش مداوم وجود دارد كه از ساده‌ترین و كم‌عارضه‌ترین شیوه‌ها به شمار می‌روند، ولی كمی صبر و تحمل می‌طلبد كه اگر واقعا می‌خواهید خوش‌اندام باشید، باید آن را به جان بخرید. ولی دسته‌ای از افراد هستند كه علی‌رغم رعایت رژیم‌های غذایی و فعالیت بدنی، به دلیل اضافه وزن زیادی كه دارند، قادر نیستند به این راحتی‌ها وزن كم كنند و همین چاقی باعث بروز مشكلات دیگری هم برای آنها شده است. اگر نمایه توده بدنی (BMI) بدن شما بالای 40 است (به عبارتی مردان دارای 45 كیلو و زنان دارای 36 كیلوگرم اضافه وزن) یا نمایه توده بدنی (BMI) شما بین 35 و 39/9 بوده و دچار مشكلات مرتبط با چاقی مفرط مانند دیابت نوع 2، بیماری قلبی یا وقفه‌های تنفسی در خواب هستید، فرد مناسبی برای انجام جراحی‌های باری اتریك به شمار می‌روید. البته به یاد داشته باشید كه این قبیل جراحی‌ها هرگز نمی‌تواند نیاز به رعایت رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی را پر كنند. در واقع موفقیت پس از انجام این عمل با رعایت نكاتی همچون نوع تغذیه و فعالیت بدنی وابستگی مستقیم دارد. در واقع به طور كلی جراحی‌های باری اتریك كه به منظور كاهش وزن صورت می‌گیرند، گام بعدی برای افرادی به شمار می‌رود كه حتی پس از اعمال روش‌های درمانی غیرجراحی همچنان چاق هستند و این چاقی باعث بروز مشكل شده است. تصمیم‌گیری برای انجام این نوع عمل بسیار مهم و حیاتی است، چراكه در برخی روش‌ها غیرقابل برگشت بوده و می‌تواند زندگی را كاملا تغییر دهد. پس با چشم باز و با آگاهی كامل نسبت به تمامی روش‌های جراحی باری اتریك، انتخاب نهایی خود را انجام دهید. به همین دلیل به جراحی‌های باری اتریك نباید به ابزاری برای زیبایی نگاه كرد، بلكه تنها به منظور بالا بردن كیفیت زندگی افراد مورد نظر مورد استفاده قرار می‌گیرد. چراكه چنانچه از این روش‌ها در افراد واجد شرایط استفاده شود، می‌تواند باعث كاهش ابتلا به دیابت نوع 2 و حتی بهبود آن، جلوگیری از سرطان‌ها، درمان وقفه‌های تنفسی حین خواب، بهبود فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی عروقی شود. سالانه حدود 100 هزار بیمار چاق مبتلا به سرطان جان خود را از دست می‌دهند كه عامل كلیدی آن چاقی مفرط است. در افرادی كه در معرض خطر هستند، شانس ابتلا به سرطان پس از انجام این عمل تا 50 درصد كاهش می‌یابد و این آمار درخصوص كاهش مبتلایان به دیابت پایین‌تر هم می‌آید. در واقع حدود 80 درصد از بیماران دیابتی پس از عمل بای‌پس معده (باری اتریك) بهبود می‌یابند.
انواع مختلف جراحی‌های بای‌پس معده
روش‌های جراحی كه به منظور كاهش وزن صورت می‌گیرد انواع مختلف دارد و به تنهایی یا تركیب با روش دیگری به كار می‌روند. البته انتخاب بهترین روش مناسب هر فرد بستگی به شرایط جسمی و آمادگی آن فرد و نظر پزشك معالج او دارد. به طور كلی روش‌های جراحی باری اتریك به دو گروه تقسیم می‌شوند كه هر گروه نیز برای خود از روش‌های مختلفی تشكیل شده است. گروه اول روش‌های جراحی محدودكننده و گروه دوم روش‌های جراحی تركیبی محدودكننده و كاهش‌دهنده جذب غذا نامیده می‌شوند.
اعمال جراحی محدودكننده
اعمال جراحی كاهش وزن كه به صورت محدودكننده انجام می‌گیرند تنها مصرف غذا را محدود می‌كنند و دخالتی در فرآیند طبیعی هضم غذا ندارند. در این اعمال جراحی، پزشكان كیسه كوچكی را در بالای معده در محل ورود غذا از مری به معده ایجاد می‌كنند. ابتدا این كیسه در حدود 28 گرم غذا را در خود نگه می‌دارد و بعد از مدتی تا ظرفیت 56 الی 85 گرم غذا منبسط میشود. این كیسه خروجی بسیار كوچكی دارد كه تخلیه غذا از كیسه را به داخل باقی مانده حجم معده به تاخیر می‌اندازد و همین باعث ایجاد احساس سیر شدن و در بسیاری از بیماران باعث كاهش وزن سریع میشود. پس از انجام این عمل، بیماران دیگر قادر به خوردن حجم بالای غذا در یك وعده نیستند و تنها می‌توانند نهایتا تا یك فنجان غذا میل كنند كه البته باید نرم و آبكی باشد و خوب هم جویده شود. اعمال جراحی محدودكننده خود شامل 3 گروه می‌شوند:
نوار معده‌ای قابل تنظیم: در این روش، پزشك نواری توخالی از جنس سیلیكون را دور معده، نزدیك به سر آن قرار داده و به این طریق كیسه كوچك و نیز مسیر باریكی را به داخل معده ایجاد می‌كند. سپس این نوار را از طریق لوله‌ای كه آن را به مجرای زیر پوست متصل می‌كند با محلول نمكی باد می‌كند و به این روش می‌توان با كم و زیاد كردن مقدار محلول نمكی، اندازه این مسیر را تنگ یا گشاد كرد. این روش، روش ساده‌ای است كه عوارض كمتری به همراه داشته و هیچ قسمتی از معده یا روده فرد برداشته نمی‌شود و در آناتومی طبیعی بدن تغییری ایجاد نمی‌شود و فرد مدت زمان كمی پس از عمل بهبود می‌یابد ولی همانند هر روش دیگری دارای معایبی نیز هست. حدود 5 درصد از این نوع عمل‌ها به خاطر نشت بالن، فرسودگی نوار و عفونت عمیق با شكست مواجه میشود.
برش عمودی معده: در این روش محدودكننده كه باعث كاهش وزن سریع بیمار میشود، پزشك با برداشتن قسمتی از معده به صورت عمودی، حجم معده را كاهش می‌دهد و در نتیجه مقدار غذای مصرفی نیز محدود میشود بدون این كه انشعاب فرعی به روده داده شود یا فرد دچار سوءجذب مواد غذایی شود. در واقع معده به شكل یك لوله در می‌آید كه تنها حجم غذایی كه فرد می‌خورد را محدود می‌كند و بیشتر مواد مغذی غذا به مقدار كم‌مصرف میشود و در اصل مقدار كالری مصرفی كم میشود. در این روش، پزشك بخشی از معده را كه هورمون‌های تحریك‌كننده گرسنگی را ترشح می‌كنند، برمی‌دارد و چون در آن از انشعاب فرعی به روده خودداری شده، خطر انسداد روده، كم‌خونی، پوكی استخوان، كمبود پروتئین و ویتامین بدن از بین رفته است. برای افراد چاق یا BMI بالای 55 یك مرحله انجام این عمل بسیار موثر است ولی در افرادی با 45تا BMI 35 به عنوان یك روش واحد، نتایج خوبی نمی‌دهد و نیز در افرادی كه دچار چاقی مفرط هستند می‌توان به صورت لاپاراسكوپی آن را انجام داد. ولی علی‌رغم این محسنات، این روش مضراتی هم دارد. در این روش معمولا فرد كاهش وزن قابل توجهی ندارد یا مجددا به وزن قبلی برمی‌گردد. بیمارانی كه BMI بالایی دارند ممكن است به جای یك مرحله، به دو مرحله از این روش جراحی نیاز داشته باشند تا وزن قابل ملاحظه‌ای كم كنند. همچنین این روش به خاطر برداشتن بخشی از معده، غیرقابل برگشت بوده و ممكن است فرد مجبور شود به سایر روش‌های جراحی كاهش وزن رو بیاورد.
نوار و بست عمودی معده: در این روش برای ایجاد كیسه معده‌ای كوچك هم از باند و هم از یك بست كوچك استفاده می‌كنند كه منجر به كاهش وزن سریع میشود. در واقع در این روش جراح معده را به دو بخش بالایی و پایینی تقسیم كرده و فضای ذخیره غذا را محدود می‌كند. در این روش فضای بالایی كوچك بوده و غذا را وارد فضای معده پایینی (باقیمانده معده) می‌كند. این روش زمانی بسیار پركاربرد بود، ولی در حال حاضر زیاد طرفدار ندارد. این روش قابل برگشت است و آناتومی بدن سالم باقی می‌ماند و فرد دچار هیچ گونه كمبود تغذیه‌ای نمی‌شود. ولی فردی می‌تواند تحت این عمل قرار گیرد كه رژیم غذایی را سخت دنبال كند. از طرفی اگر بیمار غذای خود را خوب نجود یا خیلی تند غذا بخورد، ممكن است غذا را برگرداند و استفراغ كند.
جراحی‌های تركیبی محدودكننده و كاهش‌دهنده جذب
روش‌های جراحی كاهش وزن كه به صورت تركیبی صورت می‌گیرد به دلیل كاهش وزن بیشتر، نسبت به جراحی‌های صرفاً محدودكننده رواج بیشتری دارند. این روش‌های تركیبی علاوه بر محدود كردن غای مصرفی، مقدار كالری و مواد مغذی را كه بدن جذب می‌كند را نیز كاهش می‌دهد. این گروه از جراحی‌های باری اتریك نیز مانند جراحی‌های محدودكننده شامل 3 دسته میشود.
انشعاب فرعی معدی Roux-en-y: این روش جراحی معمو‌ل‌ترین و موفق‌ترین روش‌های جراحی تركیبی در آمریكا محسوب میشود. در این روش، جراح ابتدا برای محدود كردن غذای مصرفی یك كیسه كوچك معدی ایجاد می‌كند. سپس بخشی از روده كوچك را به شكل y به كیسه كوچك معدی متصل می‌كنند تا غذا از این طریق به قسمت پایینی معده و دوازدهه (اثنی عشر) وارد شود. این روش مقدار كالری و مواد مغذی جذب شده توسط بدن را كاهش می‌دهد. در برخی موارد برای جلوگیری از بروز سنگ كیسه صفرا كه بر اثر كاهش شدید وزن در این روش رخ می‌دهد، پزشكان كیسه صفرا را بر می‌دارند و بسیاری از بیماران برای حل مساله سنگ كیسه صفرا، پس از عمل دارو مصرف می‌كنند.
جراحی‌های كاهش وزن، ابزار زیبایی نیستند بلكه در افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد كه دچار چاقی مفرط هستند و با درمان‌های معمول قابل درمان نیستند
این روش جراحی با كنترل میزان غذایی كه فرد مصرف می‌كند وزن را سریع پایین می‌آورد و نیز مصرف شیرینی را كاهش می‌دهد. به طوری كه این دسته از افراد طی 10 سال پس از عمل حدود 60 تا 70 درصد از اضافه وزن خود را كم می‌كنند. در صورتی كه این روش، روشی در ظاهر دائمی محسوب میشود ولی در مواقع اضطراری برگشت‌پذیر است. ولی علی‌رغم این، این عمل باعث باریك شدن و حتی انسداد روزنه تنفسی میشود و در صورت خوب نجویدن یا تند غذا خوردن موجب استفراغ فرد میشود. چنانچه بیمار در دراز مدت تغییرات رژیمی را رعایت نكند مجدداً به وزن قبلی برمی‌گردد.
برش عمودی معده همراه با تغییر جهت دوازدهه: در این روش جراح حدود 80 درصد از معده را بر می‌دارد و با باقیمانده آن معده‌ای به شكل یك لوله باریك ایجاد می‌كند. دریچه‌ای كه غذا را به سمت روده كوچك هدایت می‌كند در امتداد بخش محدودی از روده كوچك باقی می‌ماند كه به طور طبیعی به معده متصل میشود. در طول این عمل بیشتر روده كوچك از طریق اتصال به بخش انتهایی روده به دوازدهه، نزدیك معده، انشعاب میشود. این روش، شیوه بسیار مؤثری در كاهش وزن به شمار می‌رود ولی به خاطر كاهش جذب مواد مغذی و كمبود ویتامین‌های جذب شده نسبت به روش‌های دیگر خطر بیشتری دارد و معمولاً در افرادی با BMI بالای 50 مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش را می‌توان در برخی شرایط به صورت لاپاراسكوپی نیز انجام داد. ولی در كنار اینها خطر بروز اسهال و گاز معده و مدفوع بدبو را افزایش می‌دهد. این روش به خاطر كاهش جذب مواد مغذی، می‌تواند منجر به بروز كم خونی، كمبود ویتامین و بیماری‌های استخوانی در بیش از 5 درصد از بیماران شود. افرادی كه تحت این عمل قرار می‌گیرند قادر هستند براحتی كربوهیدرات‌ها را جذب كنند و همین مصرف بالای این مواد باعث عدم كاهش وزن مناسب آنها میشود. این روش یكی از پیچیده‌ترین روش‌های باری اتریك به شمار می‌رود و ممكن است با عوارضی چون نارسایی قلبی و وقفه‌های تنفسی حین خواب همراه باشد.
انحراف دوازدهه و اتصال معده به روده: این روش هم جزو پیچیده‌ترین روش‌های باری اتریك تركیبی محسوب میشود كه طی آن پزشك بخش پایینی معده را برداشته و كیسه كوچك باقیمانده معده را به صورت مستقیم به بخش انتهایی روده كوچك متصل می‌كند و به طور كامل برای دوازدهه مسیر انشعابی ایجاد می‌كند. اگر چه این روش، كاهش وزن مطلوبی را برای بیمار ایجاد می‌كند ولی با توجه به عوارض و خطرات كمبود مواد مغذی كه در پی آن رخ می‌دهد دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. در این روش فرد همچنان با خوردن مقادیر زیادی غذا می‌تواند وزن كم كند. از مهم‌ترین عوارض این روش می‌توان به بروز اسهال مزمن، زخم‌های معده‌ای، گاز معده و مدفوع بدبو، خطر كمبود مواد مغذی و ویتامین‌ها و كلسیم اشاره كرد.
جراحی‌های تركیبی
جراحی‌های كاهش وزن كه به صورت تركیبی مورد استفاده قرار می‌گیرد نسبت به جراحی‌های محدودكننده تاثیر چشمگیرتری روی كاهش وزن و از دست رفتن وزن اضافه دارد، به طوری كه بیمارانی كه تحت این اعمال تركیبی قرار می‌گیرند، حتی تا 18 تا 24 ماه پس از عمل هم به كاهش وزن خود ادامه می‌دهند. در كل، در این روش‌های تركیبی بیمار حدود 60 تا 80 درصد از اضافه وزن خود را از دست می‌دهد كه موفقیت خوبی به شمار می‌رود. از جمله فواید این گروه جراحی‌های باری اتریك تركیبی هم می‌توان به بهبود بیماری‌های مرتبط با چاقی همچون فشار خون بالا، وقفه‌های تنفسی در خواب، دیابت نوع 2 و التهاب مفاصل استخوانی اشاره كرد. ولی انجام این روش‌ها نسبت به روش‌های محدودكننده از پیچیدگی زیادی برخوردار است و به دلیل كاهش جذب ناشی از این جراحی ها، فرد ممكن است دچار سوءتغذیه و كمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی به خصوص آهن و كلسیم ضروری برای بدن شود. در زنان قاعده كمبود جذب ویتامین B12 و آهن منجر به بروز كم خونی در آنها میشود و نیز كاهش جذب كلسیم می‌تواند باعث بروز پوكی استخوان و بیماری‌های استخوانی شود. بنابراین این دسته از بیماران باید برای جبران كمبود مواد مغذی و ویتامین‌ها حتماً از مكمل‌ها استفاده كنند. در روش‌هایی كه كیسه كوچك معده به روده متصل میشود، چون مواد محتوی معده بسیار سریع در روده كوچك حركت می‌كند، ممكن است باعث بروز حالت تهوع، نفخ، درد شكمی، ضعف، تعرق، بی‌حالی و نیز گاهی اسهال پس از صرف غذا شود.
بعد از عمل چه بخوریم؟
جراحی باری اتریك برای كاهش وزن مورد استفاده قرار می‌گیرد و موفقیت آن مستلزم رعایت اصول بعد از عمل و تغییر سبك زندگی و تغذیه است. در این میان مهم‌ترین مساله تغییر میزان غذای مصرفی پس از عمل است. در ابتدا به خاطر كاهش حجم معده و مصرف غذاهای مایع و كم حجم ممكن است برای انجام فعالیت‌های روزانه احساس كاهش انرژی كنید. افراد معمولاً تا حدود 6 هفته پس از عمل به فعالیت عادی خود برمی‌گردند. رژیم غذایی بیمار بلافاصله پس از عمل دچار دگرگونی میشود. بهترین و مناسب‌ترین غذایی كه بیماران باید در این مدت استفاده كنند غذاهایی چون آبگوشت رقیق، آبمیوه‌های رقیق یا دسرهای ژلاتینی بدون شكر است.
این رژیم‌های غذایی را باید تا بهبودی مجرای معده‌ای و روده‌ای ادامه داد كه حدود 1 تا 3 روز ادامه می‌یابد. پس از آن باید تا 2 هفته تنها از غذاهای ملایم و خالص استفاده كنید. این غذاها می‌توانند شامل شیر خامه‌دار، شیر گندم، كره، نوشیدنی‌های پروتئینی، سوپ شیر و میوه‌های خالص و سیب زمینی‌های خیس خورده همراه با آبگوشت باشند. پس از عمل از خوردن غذای زیاد خودداری كنید، چرا كه به خاطر افزایش حجم معده، حالت تهوع و استفراغ رخ می‌دهد. البته به خاطر كاهش مواد مغذی، بیماران باید از مواد پروتئینی و كم كالری استفاده كنند. رعایت تمام این نكات به داشتن یك زندگی سالم و كاهش وزن فوق‌العاده كمك زیادی می‌كند
